فضایی که از دید مبلغین مغفول مانده است

با توجه به اهمیت تبلیغ در دنیای امروز، از هر نوع امکانات و ابزار مدرن می ‌توان در راستای تبلیغ دین استفاده کرد، یکی از این امکانات فضای مجازی است؛ اهمیت تبلیغ دین در فضای مجازی به مراتب بیشتر از رسانه منبر و در فضای مسجد است.

اگر چه ضرورت و اثرگذاری و جایگاه رسانه «منبر» را نمی ‌توان نفی کرد، اما اکنون شکل برقراری ارتباطات در دنیای جدید متفاوت شده است و بیشترین ارتباطات در فضای مجازی صورت می گیرد، لذا این جنبه ها باید مورد توجه قرار بگیرد.

امروزه ابزارهای نوین ارتباط جمعی بر ابعاد گوناگون زندگی فردی و اجتماعی رسوخ کرده است. حوزه های فرهنگی، مذهبی و عقیدتی نیز از تاثیر این ابزارها برکنار نمانده است. حتی می توان گفت در این حوزه ها شاهد نقش برجسته تر رسانه های مجازی، شبکه های اجتماعی و وسایل نوظهور ارتباطی هستیم؛ در این راستا، چگونگی استفاده بهینه از ابزارهای نوین ارتباطی هم یکی از مسایل مهم در تبلیغ و ترویج دین به شمار می رود.

فرقه ها و جریان ‌های نوظهور شبه مذهبی ـ اجتماعی نیز از جمله بهائیت و مسیحیت، مجال را غنیمت شمرده و با همه توان به فضای مجازی ورود کرده ‌اند و ضمن تبلیغ به نفع خود، هجمه همه جانبه‌ ای را علیه سایر ادیان و به ‌خصوص دین مبین اسلام سامان داده‌اند.

حضور هدفمند طلاب در فضای مجازی فراگیر نیست

عدم حضور برخی طلاب در فضای مجازی به منظور تبلیغ دین، به ویژه در «تلگرام» که در کشور ما به صورت گسترده مورد استفاده مردم قرار دارد، نیازمند آسیب ‌شناسی جدی است، حتی برخی از طلاب و مبلغان، حضور در این فضا را افتادن در تله مجازی می دانند! اما گروه هایی از طلاب آموزش دیده که به فضای مجازی مسلط شده اند، باید وارد این فضا شوند تا به تبلیغ دین بپردازند و عرصه را برای رقبا باز نگذارند.

در واقع هر فردی که توانایی تبلیغ دین در فضای مجازی را دارد باید وارد این فضا شود، اما به نظر می‌ رسد ضرورت مسئله تبلیغ دین در فضای مجازی برای طلاب و حوزه ‌های علمیه همگانی و فراگیر نشده و این ضرورت باید به مرحله عینی و عملی برسد و در قالب دستورالعمل اجرایی محقق شود.

مسئله تبلیغ دین در فضای مجازی یک دانش تخصصی است که باید گفت هیچ یک از طلبه‌ های حوزه علمیه، آموزش تخصصی در این زمینه را ندارند و اگر افرادی در این زمینه ورود پیدا کرده اند «آتش به اختیار» بوده است.

مبلغان فضای مجازی باید با روان‌ شناسی و ارتباطات آشنا باشند تا بتوانند با مخاطب ارتباط تاثیرگذاری داشته باشند تا بخش اصلی کار انجام شود و کاربران کم کم با اشتیاق به سمت مطالعه در زمینه دین اسلام می ‌روند.

تربیت مبلغ مجازی، شناخت درست از زبان فضای مجازی، شناخت درست و کامل از مخاطب فضای مجازی و تولید محتوای مناسب از جمله اقداماتی بوده که مقدمه یک اقدام عملی برای تبلیغ خوب دینی در فضای مجازی است.

لزوم راه اندازی رشته تخصصی تبلیغ مجازی

برخی از طلاب به صورت جدی با فضای مجازی آشنا هستند، اما این امر عمومیت ندارد و آشنا کردن طلاب با این فضا بر عهده مراکز آموزشی و پژوهشی حوزه است که مسئله را به صورت جدی پیگیری کنند و برنامه‌ ریزی داشته باشند تا طلاب و مراکز حوزوی در این فضا بیشتر به فعالیت بپردازند. تبلیغ دین در فضای مجازی باید تبدیل به رشته تبلیغ فضای مجازی شود تا کاربران طلبه در این زمینه آموزش ببینند و با زبان اینترنت آشنا باشند.

تبلیغ در فضای مجازی صرفا این نیست که فرد پشت اینترنت بنشیند و هر مطلبی را به اشتراک بگذارد، بلکه ارائه و ثبت محتوا نیازمند قواعد و الزاماتی است که باید آموزش ها و سرمایه ‌گذاری‌ های لازم در این باره انجام شود و بخشی از محتوای مورد نیاز را هم در اختیار مبلغ گذاشت؛ زیرا مبلغ نمی ‌تواند همه محتواهای مورد نیاز فضای مجازی را تولید کند که باید سازمان‌ ها و یا نهادهای آموزشی و فرهنگ دینی وارد این فضا شده و به مخاطبان اطلاعات و آگاهی ‌های صحیح را ارائه دهند.

شاخص و راهکاری برای تبلیغ جذاب در فضای مجازی

چند راهکار، شاخص و نکته مهم و اساسی برای استفاده مطلوب از فضای مجازی در تبلیغ دین وجود دارد، نکته نخست استفاده از هنر در این زمینه است، یعنی در فضای مجازی همه شاخه های هنر می تواند جاذبه زیادی داشته باشد و مبلغان دینی باید از شعر، نقاشی، موسیقی و... به صورت صحیح برای جذابیت بیشتر و تاثیرگذاری استفاده کنند.

استفاده از هنرهای چندرسانه ای فیلم، کلیپ، صوت، منبرمجازی، پاسخ به شبهات در فضای مجازی و ... از جمله راهکارهای جذاب حضور تبلیغی در فضای مجازی به شمار می رود.

نکته دیگر این که مطالب باید مناسب جذب جوانان باشد یعنی محتوا باید جوان پسند باشد، متقن بودن مطالب و بیان هم از دیگر نکته هایی است که به تبلیغ دینی مطلوب در فضای مجازی کمک می کند. حرف های دینی امروزه نمی تواند حرف های عوامانه و سطحی باشد، باید عمیق و متقن و بر اساس عقل و استدلال و برهان عقلی باشد تا بتواند نسل جوان تحصیل کرده ما را جذب کند.

همانطور که رهبر انقلاب فرمودند: علما و مبلغان دینی باید تولید محتوا کنند، به این معنا که نباید منتظر بمانند محتواهایی عرضه شود و پاسخگوی آن باشند. همچنین علاوه بر تولید محتوا، در بخش پاسخگویی به شبهاتی که ایجاد می شود هم باید فعالیت چشمگیر داشته باشند، چرا که علاوه بر مسایل فقهی و سیاسی، هر مساله مرتبط با آگاهی های دینی و شناخت دین را باید در نظر گرفت.

یکی از شاخص ‌های تبلیغ دین، شاخص جذابیت است، چرا که مطالب سمت دشمن از جذابیت بیشتری برخوردار است و بایستی برای مقابله با آن، از عنصر جذابیت بهره برد.

شاخص دیگری که باید در ارائه مطالب دینی در فضای مجازی به‌کار برد، شاخص علمیت است چرا که یکی از آسیب ‌های فضای مجازی این است که مطالب ارائه شده در آن، جنبه علمی ندارد.

سومین شاخص در این راستا، شاخص مستندبودن مطالبی است که برای تبلیغ دین در فضای مجازی به ‌کار می‌ بریم.

شاخص چهارم، لطافت و زیبایی مطالب ارائه شده، است، اگر تمام این شاخص ‌ها رعایت شود، دین می‌ تواند جایگاه اصلی خود را در فضای مجازی پیدا کند و فعالان اصلی می‌ توانند جای خود را در این فضا پیدا کنند.

به باور کارشناسان، مبلغان دینی و مدیران ارشد حوزه ها یا هر نهاد دیگری که دین و آموزه های دینی را برای انسان، لازم و ضروری می شمارند، باید با نگاه علمی و اجتماعی وارد عرصه های نوین همچون فضای مجازی شوند و به سوی تشکیل مجالس و محافلی همچون منبرهای دیجیتال پیش بروند.

چاقوی دو لبه

فضای مجازی همانند چاقو، استفاده دوگانه دارد یعنی هم می تواند نقش بسیار مثبتی در جامعه ایفا نماید و هم می تواند نقش مخربی در آن داشته باشد؛ یکی از آفت های فضای مجازی که نقش مخربی هم دارد، انتشار اکاذیب و یا مسائل مخدوش و دارای اشکال است.

متاسفانه معارف الهی و علوم دینی هم در بستر همین آفت، جان سالمی به در نبرده است، در بزنگاه هایی چون مناسبت ها، اعیاد، شهادت ها با نشر گسترده احادیث و یا دستوراتی برای اعمال دینی مواجه می شویم که بسیار مناسب، زیبنده و سازنده است اما گاه در لا به لای این احادیث و معارف صحیح با مسائل و یا احادیثی مواجه می شویم که یا از اساس صحت ندارد و جعلی محسوب می شود و یا به طور صحیح و تخصصی فهم نشده که به صورت وارونه و مخدوش به دست مردم می رسد.

اگر در صحت و سقم احادیث و معارف و مسائل دینی اطمینان پیدا نکنیم، نشر مطالب غیردینی که به غلط منسوب به دین و یا ائمه هدی(ع) می شود، حقیقتا می تواند ضررهای جدی به اعتقادات و دیانت مردم وارد کند چه بسا هدف آن کسانی که این اکاذیب را وارد دین می نمایند و به دنبال آن به نشر گسترده می پردازند هم همین باشد.

به عنوان مثال پس از حادثه تاسف بار منا، هجمه عظیمی در فضای مجازی صورت گرفت مبنی بر اینکه مسلمانان بویژه ایرانیان، حج را به حالت تعلیق درآورده و هزینه های آن را صرف آبادانی کشور و دستگیری از فقرا و مستمندان بکنند؛ شعارها و حرف و حدیث هایی که به ظاهر زیبا و انسان پسند اما در باطن، هجمه علیه یکی از ارکان اصول دین به شمار می رود که برخی افراد هم از روی ناآگاهی، سوار بر این موج شده و این مفاهیم غلط را در فضای مجازی دست به دست کردند.

وظیفه حوزه های علمیه و مبلغان دین است که با حضور گسترده در فضای مجازی، نسبت به پاسخگویی به این گونه شبهات و روشنگری اذهان جامعه، کوشا باشند.

پاسخ مجازی به شبهات

اما برخی از روحانیون فعال و مبلغان خوش ذوق استان آذربایجان شرقی، فعالیت های تاثیرگذاری در فضازی مجازی آغاز کرده اند که به دو نمونه از آن ها در این گزارش اشاره مختصری می کنیم.

«پرسمان اعتقادی شرعی و حقوقی» نام گروهی با چندهزار مخاطب در «تلگرام»است که به همت حجت الاسلام عبدالحمید بنی فضل، فرزند حضرت آیت الله بنی فضل(ره) راه اندازی شده و هدف آن پاسخگویی به پرسش ها و شبهات دینی و اعتقادی است.

افراد در این گروه، پرسش های خود را مطرح و پاسخ مناسب را به صورت مکتوب و اغلب به صورت صوتی با صدای کارشناسان حوزه دریافت می کنند؛ یکی از گروه های فعال و جذاب مجازی در عرصه دین که توانسته با حضور جمعی از اساتید حوزه علمیه، با بهره گیری مفید از فضای مجازی، مثمرثمر باشد.

فعالیت های مهدوی یک روحانی در فضای مجازی

حجت الاسلام شهریار اسدالهی یکی از روحانیون فعال در عرصه مجازی است که با راه اندازی کانون فرهنگی هنری وارثان انتظار(تخصصی مهدویت) مسجد دارالسلام تبریز جنبش فرهنگی را در فضای مجازی ایجاد کرده است.

وی با اشاره به راه اندازی اولین پورتال تخصصی مهدویت در شمالغرب کشور عنوان می کند: این پورتال با عنوان «صدق» شامل روانشناسی و راهکارهای مدیریت خانواده، روش های آموزش دین به کودکان، تربیت فرزند قبل از تولد و پس از تولد، آسیب های پیش روی خانواده ها و ... است و علاقمندان می توانند برای مطالعه این بخش به نشانی www.sedgh.ir مراجعه کنند.

این مبلغ فرهنگی دینی می افزاید: «صدق» مکانی مجازی برای درج مطالب و محتواهایی چون فیلم، تصویر، مقالات و ارائه فایل های صوتی با موضوع مهدویت است.

حجت الاسلام اسداللهی با اشاره به بخش های اولین پورتال تخصصی مهدویت شمالغرب کشور می گوید: این پورتال هم اکنون به زبان های فارسی و انگلیسی فعالیت می کند که زبان های ترکی آذربایجان و ترکی استانبول نیز در آینده نزدیک فعال می شود.

وی با اشاره به چندرسانه ای بودن این پورتال ادامه می دهد: فیلم، تصویر، صوت و متن در این فضا برنامه ریزی شده و در تمام این زمینه ها نیروهای حرفه ای آموزش دیده فعالیت دارند.

مدیرمسئول کانون فرهنگی هنری وارثان انتظار تبریز می گوید: پورتال تخصصی مهدویت شمالغرب کشور در بخش های تفریح گاه، فیلم گاه، قلمستان، مکتب خانه، کودکستان، اخبار کانون و مهدویت شمال غرب کشور فعالیت می کند.

وی عنوان می کند: از دیگر بخش های این پورتال که می توان به آن اشاره کرد بخش رنگانگ است که مباحث مربوط به مناسبت های ملی و مذهبی را در اختیار مخاطبان قرار می دهد.

این فعال مهدوی همچنین توليد انيميشن زيارت آل ياسين، تشکیل گروه‌ های تحقیقاتی پیرامون اماکن مذهبی و شخصیت ‌های شهیر این استان و انجام فعالیت‌ های پژوهشی با موضوع مهدویت را بخشی از فعالیت‌ های این کانون برمی شمارد.

تبلیغ دین نیازمند جهاد و حرکت خودجوش

در آخر باید بگوییم که فضای مجازی با تمامی گستردگی‌، زمینه بسیاری را برای تبلیغ اسلام فراهم کرده است، اما در کنار وجود زمینه مناسب، تبلیغ دین نیازمند یک جهاد و حرکت خود‌جوش است و تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد نمی ‌توان به نتیجه‌ مورد نظر دست پیدا کرد، چرا که تبلیغ اسلامی در فضای مجازی نیازمند یک جهاد و حرکت خود‌جوش و آتش به اختیار است.

گزارش: بیت اله احمدی