عقیق:حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «مداحی» را پدیده‌ای منحصر به فرد و دارای نفوذ بالا در میان مردم میدانند. ایشان در بیانات مختلف توصیه‌هایی را برای پیشرفت مداحی و آداب هیئت‌داری مطرح کرده‌اند. پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR به مناسبت فرارسیدن ایام محرم و برای تبیین این توصیه‌ها گفت‌وگویی با حاج ماشاءالله عابدی، از مداحان قدیمی کشور انجام داده است.
- در مورد روضه‌هایی که برای رهبر انقلاب خواندید، برای ما بفرمایید و اینکه چه نکاتی از آنها در ذهنتان مانده؟
سال اوّلی که برای رهبر انقلاب روضه خواندم، زمان ریاست‌جمهوری ایشان بود. روز تاسوعا بود که خدمتشان رسیدم و کمی خواندم. بعد که ایشان رهبر شدند، اوّلین سال برپایی روضه‌شان من را دعوت کردند و ایشان منبر رفت و من نوحه خواندم.
بعد از آن چند سالی قسمت نشد که بروم تا اینکه هفت هشت سال پیش تولد حضرت زهرا سلام‌اللّه‌علیها به‌عنوان مستمع به بیت دعوت شدم. دم در یکی از مسئولان من را دید و گفت می‌خواهی بروی پیش رهبر انقلاب؟ گفتم بله از خدایم است. ایشان هنوز داخل حسینیه نیامده بود که آن بنده خدا من را نزد رهبر انقلاب برد و گفت که ایشان می‌خواهد بخواند و من را در یک عمل انجام‌شده‌ای قرار داد! یک شعر از مرحوم آیت‌اللّه غروی اصفهانی خواندم که تخلصش «مفتقر» است. بعد از خواندن هم رفتم خدمت رهبر که فرمود از مفتقر خواندی؟ گفتم بله. گفتند مفتقر خودش سند است.
چند باری هم در ماه رمضان و یکی دو باری هم دهه‌ی عاشورا پیش‌منبر خواندم. معمولاً هر بار یک لطف و عنایت خاصی به من داشتند. یک‌بار که برای خواندن رفته بودم، شعر وحدت کرمانشاهی را خواندم که یکی از عرفاست. تعداد خیلی کمی شعر دارد و معمولاً هم کمتر خوانده می‌شود و خیلی آشنا نیست، ولی بعد از خواندن شعر وقتی خدمت رهبر انقلاب رسیدم، ایشان فرمودند شعر وحدت را خواندی؟ و این برای من خیلی جالب بود؛ چراکه در وادی شعر و شاعری علما، خیلی ید طولایی ندارند، ولی رهبر انقلاب واقعاً عجیب‌غریب‌اند و در شعر و شاعری خیلی خبره‌اند. من نزد بسیاری از علما و بزرگان خواندم، ولی مثل ایشان ندیدم و فکر نمی‌کنم باشد.
- معمولاً بعد از مراسم، پذیرایی انجام می‌شود و کسانی که نزدیک رهبر انقلاب نشسته‌اند، گفت‌وگویی با ایشان دارند و نکاتی می‌گویند. حضرت‌عالی در این‌باره نکته‌‌ای در خاطرتان مانده که جالب باشد؟
یک‌بار بعد از خواندن اشعارم شور گرفتم. بعد از مراسم آقا فرمودند شورتان هم باید پیام داشته باشد. هر حرف و کلامی باید پیام داشته باشد. یادم هست یک‌بار که از شعر صائب خواندم، ایشان از صائب و اشعارش هم خیلی تعریف و تمجید کردند.
- رهبر انقلاب درباره‌ی هیئت‌داری و مداحی می‌فرمایند شعر و محتوای مداحی باید متقن باشد. منظور ایشان چیست؟ مادحین برای اتقان اشعارشان چه کار کنند؟
شعر متقن از شاعر ورزیده و فاضل ساخته می‌شود. یکی از ارکان مداحی، شعر و شاعری است. اگر مداح شعری که می‌خواند متقن و محکم نباشد، مداحی‌اش متقن و محکم نیست. توصیه‌ی رهبر انقلاب درباره‌ی شعر مربوط به یکی از ارکان مهم مداحی است. الحمدالله با توصیه‌هایی که ایشان در محافل و مجالس مختلف داشتند، مرثیه‌سرایی و مدیحه‌سرایی رشدکرده و بهتر شده است.
- یک توصیه‌ی دیگر رهبر انقلاب، گنجاندن مسائل مرتبط با «گفتمان روز» در محتوای هیئت است. به نظر شما گفتمان امروز ما که باید در عزاداری‌ها به آنها هم پرداخته شود چیست؟
رهبر انقلاب گاهی در همین رابطه توضیحاتی دادند که شعرا نباید خشک باشند و در یک وادی بمانند. مثلاً، اقتضای امروز حمایت از مردم مظلوم یمن، فلسطین و سوریه است. باید در شعرها، مرثیه‌ها، مدیحه‌ها و اشعار پندآمیزشان این موضوعات را هم بگنجانند و غافل نشوند. جامعه‌ی اسلامی باید از مظلوم حمایت کند و این موضوعات لابه‌لای اشعار گنجانده شود. بالاخره مداح به اعتباری یک مبلغ است و باید اقتضای زمان را هم در نظر بگیرد. حمایت از مردم مستضعف، جزو تبلیغات دینی است.
- چندسال پیش رهبر انقلاب فرمودند هیئت نباید سکولار باشد. تعریف شما از هیئت سکولار چیست؟ هیئت‌ها باید چه کار کند که ناخودآگاه به سمت سکولار شدن نروند؟
بعضی از مداح‌ها و به طبعشان بعضی از هیئت‌ها می‌گویند ما نوکر امام حسینیم و فقط از امام حسین علیه‌السلام و اهل بیت می‌خوانیم و هیچ‌کاری به مسائل دیگری نداریم. البته این‌جور افراد کم‌اند، ولی هستند. اسلام این‌گونه نیست و با این روش هم موافق نیست. منبع اسلام قرآن و روایات اهل بیت است که پُر از سیاست و دخالت در امور. در زیارت جامعه‌ی کبیره می‌خوانیم که ائمه‌ی اطهار «ساسه‌العباد» اند. اصلاً با این سبک و سیاق نمی‌خواند و اسلامی نیست که هیئت و مداح خودشان را جدا کنند و حرف خودشان را بزنند. رهبر انقلاب هم نظرشان این است که می‌فرمایند سکولار نباشند؛ یعنی فکرشان به موضوع خاصی محدود نشود و سیاست را از امور مختلف مردم جدا نکنند.
- از نظر شما هیئت خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
در جلسه‌ی آخری که خدمتشان بودیم(ولادت حضرت زهرا سلام‌اللّه‌علیها)، از جمله فرمایشاتشان این بود که هیئات باید هیئت باقی بمانند. خب هیئت چگونه باید هیئت باقی بماند؟ هیئات در گذشته برنامه‌شان به این صورت بود که اوّل قرآن می‌خواندند، بعد وعظ و خطابه‌ای داشتند و در آخر مداح می‌خواند و گاهی عزاداری می‌کردند. اگر هیئتی چنین برنامه‌ای نداشته باشد، دیگر آن، هیئت به‌معنای واقعی‌اش نیست. اگر در هیئت خبری از قرآن، وعظ و خطابه و بالابردن سطح شناخت و معرفت مردم نباشد و فقط یک مداحی بیاید و شور بگیرد، این هیئت از محتوای اصلی‌اش به‌مرور خارج می‌شود.
وقتی رهبر انقلاب می‌فرمایند هیئات باید هیئت باقی بمانند، یعنی این محتوا را داشته باشند. این‌طور نباشد که سخنرانی که می‌خواهد معرفت افراد را بالا ببرد اصلاً جایی در هیئت نداشته باشد. این خالی‌کردن هیئت از محتواست. نکته‌ی دیگر اینکه در هیئت نباید مواردی مثل ابزار و آلات موسیقی وارد شود. ورود چنین مواردی هیئت را کم‌کم از هیئت‌بودنش بیرون می‌برد. شاید یک وجه از نظر آقا هم روی این قسمت بوده باشد. هیئت باید تداعی معانی‌اش این باشد که وقتی می‌گوییم فلانی هیئتی است، یعنی اهل دین و نماز است و اهل دیگر مسائل نیست.
- جریان مداحی در یکی دو قرن اخیر فرازونشیب‌های زیادی داشته و بعد از انقلاب هم تفاوت عمده‌ای با قبل از انقلاب کرده است. تأثیر انقلاب، امام و رهبر انقلاب در رشد و ترویج این جریان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من با توجه به اینکه مداحی زمان طاغوت را هم درک کردم و آن موقع هم مداح بودم، اگرچه سال‌های کوتاهی بود، ولی با نگاهی منصفانه و با همه‌ی عیب و نقص‌هایی که مداحی امروز دارد، مداحی امروز را به‌مراتب بهتر از قبل انقلاب می‌دانم. دلایل مختلفی هم دارد.
مداحی امروزه بسیار توانسته جوان‌ها را جذب کند. زمان طاغوت این‌گونه نبود. جوان‌ها به‌ندرت در جلسات بودند، ولی امروزه اکثراً جوان‌ها هستند که در جلسات شرکت می‌کنند. زمان طاغوت اصلاً سابقه نداشت. معمولاً هم برای وعاظ می‌آمدند. مداحان امروزه از جهت کمیت هم بیشتر شدند، ولی آن زمان مداح بسیار کم بود. یادم هست وقتی دسته می‌خواست به فرض به بازار برود، یک مداح این دسته را می‌برد، بعد رها می‌کرد و به‌سراغ دسته‌ی دیگر می‌رفت. برای اینکه مداح، خیلی نبود؛ امّا امروزه الحمدللّه مداح‌های خوش‌خوان، خوب‌خوان و قوی کم نیستند.
مداحان امروز ما سطح سواد و علمشان هم بالاست. در زمان طاغوت چنین نبود و مداحانی که سواد نوشتن نداشتند، کم نبودند. البته آن زمان سطح سواد عمومی هم پایین بود، ولی امروزه ما مداحانی داریم که دکترا دارند. آن موقع اگر مداحی دیپلم داشت، تعجّب‌آور بود.
امّا یک مزیتی که آن زمان داشت و الآن کمترشده، انتخاب اشعار بود که بعضاً قوی‌تر بود؛ یعنی مداحانی بودند که حفظیّاتشان خیلی زیاد بود. امروزه کم است. البته یک علتش وسیع‌شدن دامنه‌ی مداحی است که می‌توانند از رو بخوانند و عیبی هم ندارد. آن موقع قبیح بود که از رو بخوانند. در مجموع مداحی امروزی به‌مراتب بهتر از مداحی زمان طاغوت است. البته اشکالاتی هم دارد. بالاخره وقتی دامنه‌اش وسیع می‌شود، بی‌اشکال هم نمی‌شود.
یک عامل هم که باعث بهتر شدن است، شخص رهبر انقلاب است. جلساتی که برای ولادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برگزار می‌شود، از زمان ریاست‌جمهوری ایشان است؛ یعنی ایشان بیش از سی‌و‌پنج سال وقت گذاشته، گوش‌کرده و به‌موقعش تذکراتی هم داده‌اند. وقتی انقلاب شد، کمی مداحی، سینه‌زنی و روضه‌خوانی سست شد. امام در سخنرانی‌‌ای فرمودند این محرم و صفر است که اسلام را زنده کرد و مجالس و محافلتان را همان‌طور مثل گذشته برپا کنید تا این علم بماند. این سخنرانی امام سبب رونق‌گرفتن سینه‌زنی، عزاداری و مداحی شد. خود امام هم ارادت خاصی به امام حسین علیه‌السلام داشت. این‌ها همه عواملی است که باعث شد مداحی بعد از انقلاب به‌مراتب بهتر از قبل آن شود. کمااینکه شاید بتوانیم بگوییم همه چیز به‌مراتب بهتر از قبل انقلاب شد.
