عقیق:در ادامه گفت‌وگوهای اینستاگرامی انتشارات راه‌یار، نوزدهمین گفت‌وگوی مجازی این ناشر با موضوع کتاب‌های این ناشر درباره خاطرات مردمی درباره شهادت و تشییع شهید سپهبد قاسم سلیمانی با حضور علیرضا اشرفی‌نسب، نویسنده و از محققان این کتابها و میثم رشیدی مهرآبادی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی برگزار شد.
در ابتدای این گفت‌وگوی مجازی، علیرضا اشرفی‌نسب در معرفی این چهار کتاب گفت: «یزله بر دجله» درباره واکنش‌های مردم عراق در ماجرای شهادت و تشییع حاج قاسم و ابومهدی المهندس در این کشور، «بر شانه‌های کارون»، خاطرات و واکنش‌های مردم اهواز، «حافظ دل‌ها» خاطرات مردم شیراز و «سردار سربدارها» راوی خاطرات مردم سبزوار از ایام شهادت و تشییع حاج قاسم هستند. کتاب «یک بغض و هزاران مشت» هم در دست انتشار است که محدود به شهر خاصی نیست.
جای خالی کنش‌های اجتماعی در کتاب‌های مربوط به شهادت حاج قاسم
این پژوهشگر تاریخ شفاهی با اشاره به اینکه در یک سال اخیر، کتاب‌های مختلفی درباره شهید سلیمانی منتشر شده، گفت: فارغ از اینکه این کتابها چقدر توانسته‌اند معرّف شخصیت سردار شهید ما باشند، ارزشمندند و جای تقدیر و تشکر دارند، اما نوع کاری که دوستان در قسمت تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انجام داده‌اند، متفاوت است. این کتابها با محوریت زندگی‌نامه و شخصیت حاج‌قاسم نوشته نشده و به کنش‌های فرهنگی اجتماعی و اتفاقات پیرامون شهادت سردار در شهرهای مختلف می‌پردازد که به نظرم جای این نگاه در سوژه‌های تاریخ شفاهی ما کمی خالی است.
وی افزود: با وجود تألیف بیش از 100 عنوان کتاب با محوریت زندگی شهید سلیمانی در همین یک سال، آثاری با موضوع بازتاب شهادت ایشان در زندگی مردم، به جز کتاب‌هایی که نام برده شد، شاید دو اثر مکتوب در این زمینه باشد. این خلأ، ریشه تاریخی دارد و درباره حوادث مختلفی مانند انقلاب و دفاع مقدس هم به همین شکل است. برای مثال درباره زندگی حضرت امام(ره) آثار زیادی تألیف شده اما درباره تشییع میلیونی ایشان و کنش‌های فرهنگی اجتماعی بعد از فوت امام(ره) و بازتاب آن در زندگی مردم مانند تغییر نام‌ها، ابراز اردات‌ها به ایشان در داخل و خارج کشور و اسامی «روح‌الله» که در آن سال‌ها به یاد امام(ره) گذاشته می‌شود و... اثر مکتوب مستقلی وجود ندارد.
وی در ادامه با اشاره به شهادت شهید احمدی روشن و دیگر شهدای هسته‌ای یادآور شد: شهادت ایشان هم تأثیراتی در جامعه داشت و شاید نقطه اوج آن درخواست 300نفر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف برای تغییر رشته به رشته‌های هسته‌ای برای ادامه راه این شهید بود اما ما محصولی مکتوب درباره این کنش‌های اجتماعی و فرهنگی نمی‌بینیم.
این پژوهشگر و نویسنده با بیان اینکه در تاریخ شفاهی معاصر و انقلاب اسلامی نمونههای مشابه زیادی در این‌باره وجود داشته و باز هم خواهد بود، اضافه کرد: من تلاش دوستان در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب به عنوان یک رسانه برای ثبت کنش‌های فرهنگی اجتماعی و بازخوردهای شهادت حاج قاسم در فضای عمومی را به فال نیک می‌گیرم و امیدوارم این مسیر، هم ادامه پیدا کند و هم یک تلنگر و یادآوری باشد برای افراد حقیقی و حقوقی که در این عرصه، دغدغه دارند تا بدانند نیازمند تولید محصولاتی با این نوع نگاه هستیم.
اشرفی‌نسب افزود: در واقع کسانی که با وجود امکانات بیشتر در این زمینه کاری انجام نداده‌اند، باید پاسخگو باشند و شاید رسانه ملی در اولویت پاسخ به این سؤال باشد که چقدر توانسته شهید سلیمانی را به نحو شایسته معرفی کند و ابعاد مختلف شخصیت شهید را در مستندها، فیلم‌ها و گزارش‌های خود منعکس کند.
این پژوهشگر با اشاره به وجوه مختلف فعالیت و شخصیت شهید سلیمانی مانند مردمی بودن، عدالت‌خواهی، ارتباط با جریان‌های مقاومت و ایجاد وفاق بین گروه‌های مختلف مقاومت، تصریح کرد: صداوسیما این ابعاد مختلف را به خوبی منعکس نکرده است، اگر چنین ظرفیتی در اختیار کشورهای غربی باشد، از همه فضای رسانه‌ای خود برای معرفی چنین شخصیتی استفاده می‌کنند.
حمله به عین‌الاسد باید کتاب شود
در ادامه این گفت‌وگوی مجازی، اشرفی نسب با تکیه بر محورهای مشترک کتاب‌های «یزله بر دجله»، «بر شانه‌های کارون»، «سردار سربدارها» و «حافظ دل‌ها» بیان کرد: در این کتابها پرونده‌هایی باز شده که می‌توانند ادامه داشته باشند و هر یک تبدیل به یک سرفصل و کتاب مستقل شوند. برای مثال با محوریت مراسم تشییع کرمان خاطراتی داریم که می‌توانند به طور مستقل یک کتاب باشند و یا موضوع ضربه سنگین سپاه به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد. این سوژه به اندازه‌ای استراتژیک هست که بتواند به تنهایی یک کتاب را به خود اختصاص دهد، زیرا ایران اولین کشوری است که بعد از جنگ جهانی دوم، مستقیماً پنجه در پنجه رأس نظام سلطه، آمریکا می‌شود و به یکی از مراکز نظامی مهم آمریکا حمله می‌کند و آنها هم نمی‌توانند در مقابل واکنشی نشان دهند.
این محقق یادآور شد: از جمله خاطرات دیگری که می‌توانند موضوع یک کتاب مستقل باشند، واقعه سیل خوزستان و حضور چند روزه سردار در این منطقه و واکنش‌های بین‌المللی به شهادت شهید سلیمانی است. هرچند کتاب «یزله بر دجله» درباره تشییع سردار سلیمان و ابومهدی المهندس و تأثیرات شهادت این عزیزان بر جامعه و زندگی مردم عراق است، اما با محور قرار دادن کشورهایی مانند افغانستان، لبنان، سوریه و آذربایجان هم می‌توان چنین کتاب‌هایی را به صورت مستقل تدوین کرد.
وی اضافه کرد: همچنین تأثیرات تربیتی شهادت سردار سلیمانی که در این چهار کتاب آمده، می‌تواند مبنای یک کتاب مستقل باشد، مانند آنچه پیرامون نوع نگاه کودکان به این حادثه و اثرات تربیتی آن آمده و یا خانواده‌هایی که بعد از شهادت سردار سعی می‌کنند نام، یاد، راه و مرام سردار سلیمانی را در زندگی فرزندان خود ماندگار کنند، اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم در مسائل تربیتی، مباحث نظری بسیاری تولید شده اما نمونههای عینی تربیتی با رویکردی که قابلیت الگو داشته باشند، کمتر داریم. تاریخ شفاهی می‌تواند در این زمینه به روانشناسان و مربیان تربیتی کشور کمک کند و نمونههای عینی را به مباحث نظری تربیتی ضمیمه کند و تحولی در نظام تربیتی کشور به وجود آورد.
این نویسنده افزود: از روستاها هم خاطراتی در این کتابها آمده است و روستاها و حادثه شهادت سردار سلیمانی هم می‌توانند موضوع کتاب دیگری قرار بگیرند.
در باب چرایی تکرار چندباره یک شبهه دهه شصتی
اشرفی نسب در ادامه با اشاره به اینکه نکات گفته شده درباره متن این کتابها بود و بهتر است نکاتی هم ناظر به فرامتن این کتابها بیان شود، گفت: یکی از این نکات، این است که گاهی یک گزاره باطل در فضای رسانه‌ای مطرح می‌شود و جواب‌هایی هم داده می‌شود اما در یک اتفاق و حادثه دیگر، دوباره همان شبهه مطرح می‌شود. یکی از این گزاره‌های باطل این است که فضای دهه 60 کاملاً متفاوت با سایر دهه‌ها است و جوانان و وحدت و انسجام و پشتوانه مردمی و سایر ویژگی‌های آن دهه دیگر تکرار نمی‌شوند.
وی درباره چرایی تکرار چندباره این مسلئه توضیح داد: نمونههای نقض این موضوع که بسیار هم هستند، درست، رسانه‌ای نشده است. هزاران هزار اردوی جهادی که هر ساله در نقاط مختلف کشور اتفاق می‌افتد. صندوق‌های قرض‌الحسنه مردمی که با سرمایه‌های اندک، گره از کار افراد زیادی باز کرده‌اند. گروه‌های مردمی که بدون سر و صدا در حال تهیه جهزیه هستند. حضور داوطلبانه و جهادی جوانان در مشکلات طبیعی مثل سیل، زلزله و هزاران هزار سوژه دیگر. اما اینکه چرا هرازگاهی این گزاره باطل «تکرار نشدن دهه 60» مجال بروز پیدا می‌کند؟ یک طرف ماجرا به کمکاری در حوزه تاریخ شفاهی، بیان و رسانه‌ای کردن این تجربه‌های فرهنگی و اجتماعی مربوط است.
این نویسنده در ادامه یادآور شد: اگر همانند کاری که دوستان در مجموعه تاریخ شفاهی جبهه فرهنگی انقلاب برای جمع‌آوری و ثبت خاطرات تشییع و بازتاب شهادت شهید سلیمانی در زندگی مردم انجام دادند، در مواردی مانند کمک‌رسانی در زلزله کرمانشاه، سیل آق‌قلا و اردوهای جهادی و سوژه‌های مشابه هم دغدغه وجود داشت و محصولات رسانه‌ای به اندازه کافی تولید و این تجربه‌ها را ماندگار می‌کردند، اصلاً گزاره‌هایی مانند آنچه درباره مقایسه دهه 60 و سایر دهه‌ها عرض کردم، مجال طرح پیدا نمی‌کردند. خداوند هم در قرآن کریم می‌فرماید «كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً» با ظهور حق، باطل همانند کف روی آب از بین می‌رود. وقتی این تولیدات وجود ندارد یا خیلی اندک است، این باورهای اشتباه تولید و تکرار می‌شوند.
اشرفی نسب در ادامه همین موضوع اظهار داشت: از نظر عده‌ای، بعد از 40 سال ایستادگی انقلاب اسلامی در مقابل مستکبرین، اکنون زمان مذاکره است و باید با جریان‌های مخالف انقلاب اسلامی راه سازش را در پیش بگیریم. فارغ از بحث سیاسی، اگر از نظر فرهنگی به این موضوع نگاه کنیم، شهید سلیمانی برای همه کسانی که با باورها و گرایشات مختلف در تشییع ایشان شرکت کردند، شخصیت بزرگی است که ایستادگی در مقابل جریان استکبار و زورگویان عالم، یاری رساندن و ایجاد هماهنگی بین جبهه مقاومت در کشورهای مختلف و تقویت موج استکبارستیزی و مقابله با استکبار در آنها، از ویژگی‌های بارز ایشان بود. مکان مبارزه شهید سلیمانی با جریان استکبار، مرز نمی‌شناخت و در نهایت هم خارج از ایران به شهادت رسید.
وی تصریح کرد: علاقه مردم به شخصیتی با این ویژگی‌ها نشان می‌دهد این باور که مردم از ایستادگی و جنگ و مقابله با استکبار خسته شده‌اند، باور اشتباهی است و مطرح شدن چنین مطلبی، باز هم به کمکاری رسانه‌ای ما در حوادث شبیه به شهادت سردار سلیمانی در سال‌های گذشته برمی‌گردد؛ چون آنها را منسجم و مکتوب و به نسلهای بعد منتقل نکرده‌ایم.
«یزله بر دجله» شروعی برای توجه به مسئله مغفول‌مانده
اشرفی نسب در ادامه سخنانش گفت: توجه به شهرستان‌ها و هویت بومی آنها از نکات مطلوب این کتاب‌هاست و تدوین چند کتاب از بازتاب شهادت سردار سلیمانی در زندگی مردم شهرهای مختلف را باید به فال نیک گرفت؛ زیرا این کار به شهرها و مردم آن بوم و جغرافیا هویت می‌دهد و می‌تواند تبدیل به یک جریان و الگو برای تدوین چنین کتاب‌هایی باشد.
وی اظهار داشت: چنین محصولاتی در حفظ هویت بومی مؤثر است. اینها دارایی‌های فرهنگی هر بوم هستند و در کنار شخصیت‌های برجسته هر منطقه، مانند شاعران و نویسندگان و شهدا و شخصیت‌های جهادی، پازل هویت بومی آن مناطق را تکمیل می‌کنند.
اشرفی نسب تصریح کرد: کتاب «یزله بر دجله» که بازتابی از شهادت شهید سلیمانی در عراق است، ویژگی مهمی دارد و آن تأکید و توجه به سرمایه‌های فرهنگی بین‌المللی ماست. ماجرای تشییع شهید سلیمانی و همراهان ایشان در ایران و عراق، یک نقطه اشتراک ما با کشور عراق است و با کمی تحقیق می‌توان مصادیق مشترک زیادی را بین دو کشور پیدا کرد. نمونه دم‌دستی این اشتراک، پیاده‌روی اربعین است که زمینه‌ساز تبادلات فرهنگی بین دو کشور هم شد. توجه به این جنبه‌های اشتراک، صحبت کردن، محصول تولید کردن، بزرگ کردن و جلوی چشم قرار دادن می‌تواند حتی در درازمدت مانع دسیسه‌های تفرقه‌انگیز دشمنان شود. وقتی دو ملت، انبوهی از اشتراکات فرهنگی و اجتماعی خود را ملاحظه کنند و هر روز و هفته و ماه با نمونه جدیدی آشنا شوند، احساس دوگانگی و دوری نمی‌کنند. با این توضیح می‌توان گفت تکیه بر تولید محصولات مختلف و متنوع بین‌المللی مسیر گفت‌وگو و تعاملات سیاسی ما با این کشورها را حتی هموار می‌کند.
اشرفی نسب بیان کرد: موضوعاتی که ما را در فضای بین‌المللی و از لحاظ فرهنگی به نقاط اشتراک می‌رساند، باید جدی بگیریم و از این نظر کتاب «یزله بر دجله» بسیار ارزشمند است و می‌تواند شروعی باشد برای توجه دادن جریان فرهنگی ما به این موضوع مغفول.
وی با تأکید بر اینکه تولید محصولات فرهنگی بین‌المللی برای جهانی شدن انقلاب اسلامی لازم است، گفت: از این نظر کتاب «یزله بر دجله» در کنار مزیت‌های مشترک با چهار کتاب دیگر، یک مزیت مضاعف دارد که باید به آن توجه کرد.
این نویسنده در پایان به ترویج کارهای علمی با تکیه بر تاریخ شفاهی اشاره و بیان کرد: در همین مجموعه دفتر مطالعات جبهه فرهنگی کتابی به نام «در مکتب مصطفی» منتشر شده که با رویکرد علمی پژوهشی به سیره شهید مصطفی صدرزاده می‌پردازد و از این لحاظ، در این زمینه پیشگام و تلنگری به جریان علمی کشور است که محصولات پژوهشی رشته‌های مختلف چقدر با مسائل اصلی و روزانه مردم مرتبط است. این کتاب نشان می‌دهد که می‌توان از منظر علمی هم به زندگی شهدا پرداخت و در تاریخ شفاهی هم ظرفیت پرداختن به موضوعات علمی وجود دارد.
وی یادآور شد: خاطراتی که در این چند کتاب آورده شده، قابلیت این را دارند که از دید علمی هم به آنها پرداخته شود. برای مثال خاطراتی که ناظر به فضای تربیتی و در ارتباط با کودکان مطرح شده می‌توانند تحلیل شوند و از درون آنها، نظریه‌های علمی مبتنی بر تربیت دینی انقلابی استخراج شود و مانند کتاب «در مکتب مصطفی» در مکتب قاسم‌ها هم با محوریت این کتابها داشته باشیم.
علاقه‌مندان برای تهیه کتاب «سلیمانی‌ها»، علاوه بر کتابفروشی‌ها، می‌توانند از طریق صفحات مجازی ناشر @raheyarpub و سایت vaketab.ir نسبت به سفارش کتاب اقدام کنند. همچنین در صورت نیاز می‌توانند با شماره 02142795454 تماس بگیرند.
منبع:تسنیم
