عقیق:رعایت حق و حقوق زوجین نسبت به یکدیگر از مهم‌ترین موضوعات دین اسلام در زمینه اصلاح سبک زندگی در بستر خانوادۀ است. آیات قرآن و روایات عترت (ع) ابعاد مختلف آن را مورد توجه قرار داده‌اند. دلیل این مقدار اهمیت به علت جایگاه والای خانواده در نظام الهی و نظامات اجتماعی است، زیرا هر اندازه محیط خانواده سالم باشد و تربیت‌های صحیح در آن جریان یابد، شخصیت افراد شکل بهتری می‌گیرد و به دنبال آن، جامعه نیز رو به اصلاح می‌رود.
نکته‌ای که در این بین حائز اهمیت است، نسبت‌سنجیِ بین حق و حقوق شرعی و مسائل اخلاقی در زندگی زناشویی است؛ به این معنا که بخشی از حقوق زوجین در حوزه مسائل شرعی و فقهی است و قسمت عمده آن، به مسائل اخلاقی و رفتاری تعلق می‌گیرد، زیرا آنچه که سبب دوام و استحکام خانواده و زندگی زناشویی می‌شود، رعایت اخلاق و ابراز محبت است.
اهمیت این مسئله ما را بر آن داشت تا خدمت حجت الاسلام سیدمحمدجواد سایبان، پژوهشگر حوزه مطالعات دینی برسیم. وی در این مصاحبه می‌گوید وقتی به بررسی حقوق متقابل زوجین می‌پردازیم، آن را از معجزات فرهنگ پاک اسلام می‌یابیم. در هیچ مکتب و مدرسه‌ای به این کیفیت و وسعت به حقوق زن و شوهر اشاره نشده و هیچ مکتبی هم توان ارائه بهتر از آن را ندارد. قسمتی از این حقوق متقابل، واجب و قسمتی هم مستحب است. در یک نگاه کلی به این منابع دینی در می‌یابیم، ترک حقوق واجب طرفین، بدون رضایت طرف مقابل، موجب عذاب و ترک مستحب، سبب کاهش شیرینی زندگی است.
یک ساعت خدمت در خانه معادل هزار سال عبادت
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
* آیات قرآن و روایات ما در صورت کلی چه حقوق متقابلی را برای زوجین معرفی کرده‌اند؟
خانواده به عنوان مهم‌ترین رکن جامعه، محلی برای رشد صفات و فضایل معرفتی و اخلاقی و پلکانی برای رسیدن به بالاترین درجات معنوی در پرتو آموزههای دینی است تا جایی که می‌توان گفت خداوند متعال قانون حریم خانواده را از سایر قوانین حریمها و ساحتهای اجتماعی مجزا کرده و به آن ارتقا بخشیده است، طوری که افراد به واسطه قرارگیری در این حریمهای مقدس و با عمل به آموزههای دینی، راحتتر به قلههای معرفتی دست می‌یابند؛ به عنوان نمونه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله ضمن روایتی به امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «یا على، یک ساعت خدمت در خانه، از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمره بهتر است؛ خدمت کردن به عیال، از آزاد کردن هزار بنده و هزار جهاد و عیادت هزار بیمار و شرکت در هزار نماز جمعه و شرکت در هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنه، گرفتن هزار اسیر در راه خدا بهتر است.» (جامع الأخبار ص102) نکته‌ای که در این روایت جلب توجه می‌کند، این است که همان طور که مطرح شد، خداوند متعال قوانین حاکم بر خانواده را نسبت به سایر حریمها و ساحتهای اجتماعی ارتقاء داده است و افراد با کوچکترین فعل در این محیط به بیشترین ثمرات معنوی و مادی دست می‌یابند.
خداوند در قرآن کریم با بیان معیارهای این رابطه مهم، راه و نقشه زندگی را برای جویندگان آن مشخص کرده است. در این کتاب آسمانی آمده است: «...وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف...؛ با همسران خود خوشرفتاری کنید.» «... وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیهِنَّ بِالْمَعْرُوف...؛ و مانند همان حقوقی که مردان بر زنان دارند، زنان به نحو معروف بر مردان دارند.» «... قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیهِمْ فی أَزْواجِهِم...؛ ما هرآنچه را در رابطه با زنانشان بر آنان واجب کرده‌ایم، می‌دانیم.»
پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم‌السلام به عنوان خلفای الهی، قول، فعل و تقریرشان برای ما حجت است. در تبیین حقوق متقابل زوجین، نکاتی فرمودند که جایگاه مهم این مسئله را برایمان نمایان‌تر می‌کند؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَیعَ مَنْ یعُولُ؛ کسی که حقوق عائله خود را ضایع کند، از رحمت خدا دور است.» در روایتی دیگر حضرت می‌فرماید «اوْصانی جَبْرَئیلُ بِالْمَرْأَهِ حَتّی...؛ چنان امین وحی نسبت به زن سفارش کرد، که گمان کردم طلاق او جز با ارتکاب زنا جایز نیست.»و چه زیبا فرمودند: «رَحِمَ اللهُ عَبْداً احْسَنَ فیما بَینَهُ وَبَینَ زَوْجَتِهِ...؛ رحمت خدا بر کسی که تمام برنامه‌های بین خود و همسرش را نیکو انجام دهد.»
* یکی از چالش‌های خانواده‌ها به ویژه در این عصر که دچار فقر اقتصادی شدیم، ضرورت تهیه لوازم زندگی و تأمین معاش است. گاهی مشاهده می‌کنیم آقایان نسبت به این امر اهتمام لازم را ندارند و به نیازهای روزمره بسنده می‌کنند.
تأمین مایحتاج زندگی و لوازم ضروری زندگی بر عهده مرد است. از دیرباز رسم و عرف جامعه بر آن بود که مرد، با توجه به قدرت و نیرویی که خداوند در وجودش نهادینه کرده بود، وظیفۀ تأمین مایحتاج زندگی را بر عهده داشت. اسلام نیز این کار را بر دوش شوهر گذاشته است: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: «فَعَلَیکُمْ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ خوراک و پوشاک زنان به نحو معروف بر شما واجب است.» و در روایتی دیگر امام سجاد علیه السلام فرمود «لَئَنَ ادْخُلُ السُّوقَ وَمَعِی دِرْهَمٌ ابْتاعُ بِهِ لَحْماً ...؛ وارد شدن به بازار و خرید یک درهم گوشت برای خانواده‌ام که آن را هوس کرده‌اند، برای من محبوب‌تر از بنده آزاد کردن است.»
بنابراین یکی از امور مربوط به آقایان، رسیدگی به وضعیت معیشت آنها است؛ چه اینکه این امر یکی از عوامل قوام خانواده محسوب می‌شود. خداوند در دو آیه از آیات قرآن به کسانی که به خاطر فقر فرزندان خود را هلاک می‌کردند، تذکر می‌دهد و می‌فرماید روزی آنها و شما دست خدا است؛ چه اینکه تا پیش از اسلام این امر مرسوم بود. رسول گرامی اسلام(ص) در روایتی فرمود «الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیَالُ اللَّهِ، وَ أَحَبُّهُمْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْفَعُهُمْ لِعِیَالِه؛ یعنی تمام خلایق عیال خدا هستند؛ محبوب‌ترین آنها نزد خدا کسی است که بیشترین نفع را به عیال خود برساند.» عیال در لغت به معنای خانواده مرد است که نفقه آنها بر او واجب است و در اینجا مجازاً به خداوند اطلاق داده شده است.
در واقع فردی که توانایی مالی دارد، باید به زندگی خود وسعت دهد و خانواده را از جهت رفاه تأمین کند. امام باقر (ع) در اهمیت رسیدگی به معیشت خانواده در روایتی فرمود «هرکه براى بىنیازى از مردم و تلاش براى رفاه خانواده خود و نیکى کردن به همسایه، به طلب دنیا (مال و امکانات زندگى) برخیزد، روز قیامت در حالى خداى بزرگ را ملاقات مىکند که صورتى همچون ماه شب چهاردهم دارد؛ مَنْ طَلَبَ الرِّزْقَ فِی الدُّنْیَا، اسْتِعْفَافا عَنِ النَّاسِ وَ سَعْیا عَلى أَهْلِه وَ تَعَطُّفاً عَلى جَارِه لَقِیَ اللَّهَ- عَزَّ وَ جَلَّ- یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَجْهُهُ مِثْل الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.»
سه خصلتی که مرد در قبال خانه و عیال باید رعایت کند
* پس اساساً هیچ چالشی نباید سبب خالی کردن این وظیفه از دوش مردان شود.
این نکته که باید درک متقابل باشد و زندگی بر مبنای محبت و اخلاق باشد، انکارناپذیر است و اینکه باید در زندگی قناعت داشت، صحیح است؛ اما ظرفیت‌ها متفاوت است. مرد باید تلاش خود را به خرج دهد و زندگی را مدیریت کند. این به معنای زندگی تجملاتی نیست بلکه در حد ضروریات زندگی و زندگی متوسط است. امام صادق علیه‌السلام فرمود «انَّ الْمَرْءَ یحْتاجُ فی مَنْزِلِهِ وَعِیالِهِ الی ثَلاثِ خِلال ...؛ مرد باید در برنامه خانه و خانواده سه چیز را بر خود تحمیل کند، هر چند خلاف میلش باشد: خوشرفتاری، توسعه در معاش بدون اسراف، و غیرت ناموسی.»
در روایتی از امام رضا علیه‌السلام می‌خوانیم «یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ؛ بر مردان شایسته است که بر خانواده خود وسعت و گشایش دهند تا آرزوی مرگ او را نکنند.» انسان برای گذراندن زندگی عادی خود در دنیا نیاز به آرامش دارد و لوازم دنیایی میتواند این آرامش را فراهم کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَتَّسِعَ مَنْزِله؛ از سعادت آدمى است که خانه‌اش وسیع باشد»؛ خانه وسیع زمانی فراهم می‌شود که مرد خانه سعی خود را در تأمین رفاه خانواده انجام دهد. البته تأکیداً عرض می‌کنم به این نکته باید توجه داشت که وسعت زندگی نباید به سمت تجملگرایی برود. دین اسلام مخالف رفاه و ثروت نیست بلکه مخالف خصلت تجملگرایی و دنیازدگی است.
* خود همین مسئله، یعنی اهمیت به خانه و خانواده که یکی از مصادیق آن، تأمین معاش زندگی است، نوعی تکریم و احترام به همسر و اعضای خانواده است.
همین طور است. از دیدگاه اسلام، زن مهمان محترمى است که اکرام و احترام نسبت به او لازم و ضرورى است، چه زمانى که او دخترى در خانه پدر است و چه زمانى که در قالب همسر و در کنار شوهر و یا مادرى مهربان براى فرزندان نقش ایفا کند. در تمام حالات فوق، توصیه‌هاى فراوانى در روایات یافت مى‌شود که دلیل بر لزوم احترام و اکرام نسبت به او است. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید «مَنِ اتَّخَذَ زَوْجَهً فَلْیُکْرِمْها؛ کسی که زن می‌گیرد، باید او را احترام کند.» در روایت دیگری آمده است: حولاء از رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسید: حق زن بر مرد چگونه است؟ فرمود: «برادرم جبرئیل آن قدر سفارش زن‌ها را کرد که تصور کردم مرد حق ندارد اُف به او بگوید.»
از دیگر مصادیق احترام به همسر، آراستگی در برابر اوست. امام رضا علیه‌السلام روایت می‌کند «انَّ نِساءَ بَنی اسْرائیلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفافِ الَی الْفُجُورِ...؛ زنان بنی‌اسرائیل از عفت و پاکی دست کشیدند و این مسئله هیچ علّتی نداشت جز اینکه شوهران آن ها خود را نمی‌آراستند، سپس فرمود: زن هم از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد.» همان طور که مرد، زن خود را زیبا، پاکیزه، خوش لباس و معطرمی‌پسندد، زن هم از مرد خود چنین توقعی را دارد. مرتب و معطر بودن، لباس منظم و پاکیزه پوشیدن و سایر زینت‌های حلال بر اندام مرد، زن را خوش دل و راضی کرده و به عفت و پاکدامنی او می‌افزاید.
خوش‌زبانی از دیگر حقوق و مصادیق احترام به همسر است. علاوه بر اینکه خوش‌زبانی، سبب طراوت و شادابی در زندگی است؛ به زندگی روح می‌بخشد و آن را از خمودی و بی‌معنایی می‌رهاند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این زمینه به مردان، چنین دستور می دهد «فَدارُوهُنَّ عَلی کُلِّ حال وَاحْسِنُوا؛ با آنان در همه حال مدارا کنید، خوش زبان و نرم خو باشید، و در تمام امور نیکی نمائید، که عکس العمل آنان با شما به همین صورت است.»
* از نظر شما مهم‌ترین چالشی که زوجین دارند، مربوط به چه مسئله‌ای است؟
ریشه بسیاری از اختلافات و مشکلات روحی و روانی که برای همسران جوان به وجود می‌آید، عدم آگاهی آنها نسبت به مسائل زناشویی است. اسلام دستورات مهمی در این زمینه دارد که رعایت آنها موجب خوشبختی و کامروایی زن و شوهر می‌شود. شخصی از امام رضا علیه‌السلام پرسید: شخصی زن جوانی دارد، به دلیل مصیبتی که بر مرد وارد شده، چند ماه و شاید یک سال است با او نزدیکی نکرده، البته نیت آزار زن را نداشته، عذرش مصیبت‌زدگی بوده؛ آیا این مرد گناهکار است؟ فرمود بله پس از چهارماه معصیت کار است. همچنین یکى دیگر از احکامى که نشان مىدهد اسلام به حق جنسى زن توجه کرده است، مسئله «حق فسخ ازدواج توسط زن در فرض ناتوانى جنسى شوهر» است.
در نهایت می‌توان گفت که انسان در زندگی اجتماعی خود ناگزیر است با مردم آن گونه رفتار کند که توقع دارد با وی رفتار شـود. عمل به توصیه‌های دقیق اسلام در تقابل با یکدیگر باعث می‌شود که زندگی انسان، زیبا، شاد و انرژی بخش پیش رود و در این صورت است که زمینه برای رسیدن به هدف خلقت مهیا می‌شود.
منبع:تسنیم
