استفتاء و نظر مراجع در مورد مسابقه «برنده باش»

عنوان «برنده باش» همان مغالطه‌ای است که حاضران در آن، هم ساعت‌ها از وقت خویش را صرف می‌کنند و هم از جیب هزینه می‌پردازند تا شاید همای سعادت بر شانه‌شان بنشیند و بتوانند از این «بخت‌آزمایی قمارگونه» سربلند بیرون آیند.

این‌جا همان جایی است که علاقمندان باید ساعت‌های متمادی از شبانه‌روز یک هفته خویش را پای «اپلیکیشن حاوی اندک سؤال‌های رایگان و سؤال‌های پولکی بیشمار» بگذرانند تا شاید جزو هشت نفری باشند که به حضور در برابر دوربین دعوت می‌شوند که البته اگر چنین نشد همه چیز دوباره و از صفر شروع می‌شود یعنی همان بخت‌برگشتگانی که چند میلیون تومان ناقابل در یک هفته هزینه کرده‌اند تا شاید به چند 10 میلیون تومان چنگ بزنند؛ باز هم همه چیزشان صفر می‌شود تا «شبانه‌روز از نو، سُلفیدن از نو»، مفهومی دوباره بیابد.

اکنون بحث بر سر این نیست که چرا در این شوی نازل تلویزیونی، پاسخ‌های یک سؤال غلط است یا چرا برای صدرنشین شدن این برنامه در نظرسنجی‌ها، در آراء مخاطبان بی‌خبر از همه جا دست برده می‌شود یا چرا جایزه نهایی‌اش از 200 میلیون به 100 میلیون تومان وجه رایج مملکت کاهش می‌یابد بلکه همه چیز به این برمی‌گردد که خود اصل تولید چنین برنامه‌هایی، همه‌اش حاشیه است و عیب و ایراد.

اکنون بیش از 14 سال است که از تذکر جدی رهبر معظم انقلاب درباره جوایز مسابقات تلویزیونی گذشته؛ آن‌جا معظم‌له در 11 آذر ماه سال 1383 به‌صراحت فرمودند:

«شخصی تماس می‌گیرد و به‌خاطر هیچی، به او جایزه می‌دهند.

یک روز من دیدم در یک برنامه‌ تلویزیونی پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ برای این‌‌که به چند سؤال جواب داد!

این سرگرمىِ خیلی جالبی نیست. پنج میلیون تومان، تقریباً حقوق دو سه سال یک کارمند متوسط است (سخنان مربوط به سال 1383 است).

ممکن است بگویند این ‌کار ترویج علم است. ترویج علم را از یک راهِ بهتر بکنید؛ این راه ضرر دارد. عده‌‌ای که این گونه مسابقات را نگاه می‌کنند، بی‌منطقی به ذهنشان می‌آید. این کار منطقی ندارد که مثلاً بنده بدانم انجیل عربی است یا یونانی است یا لاتینی است بعد بگویند "حالا که شما دانستید، این پانصد هزار تومان یا فلان مبلغ مال شما!"، این کار معنی ندارد.

بنابراین، مقوله‌ سرگرمی و تفریح، لزومش یک مسئله است؛ با برنامه‌ریزی بودن آن یک مسئله است؛ بامحتوا بودنش یک مسئله است؛ پرهیز از جهات منفی هم در آن یک مسئله است...».

و اما درباره شیوه اجرایی «برنده باش» بر آن شدیم تا نظرات و آراء مراجع معظم تقلید را نیز جویا شویم.

در این باره پرسش این بود که با توجه به ساز و کار «برنده باش» و این‌که هزاران نفر شرکت کننده باید حداقل چند میلیون تومان برای خرید سؤال و پاسخ به آن‌ها هزینه کنند تا شاید بتواند جزو هشت نفری قرار گیرند که در هر هفته به مسابقه تلویزیونی دعوت می‌شوند و بتوانند شانس کسب جایزه 100میلیونی داشته باشد؛ حُکم این مسئله از نظر شرعی چیست؟ به‌بیان دیگر آیا این‌که ده‌ها هزار نفر هر یک مبلغی از جیب پرداخت می‌کنند تا یک یا چند نفر بتوانند جایزه‌ای کلان به‌دست آورند صحیح است؟

در این باره پاسخگوی سؤالات شرعی دفتر حضرت آیت الله خامنه‌ای در قم به خبرنگار فارس گفت:آقا فرموده‌اند اگر شبیه بخت‌آزمایی باشد بنا بر احتیاط جایز نیست.

همچنین بخش استفتاءات دفتر آیت الله مکارم شیرازی، از دیگر مراجع عظام تقلید نیز در پاسخ به این پرسش نوشت:

«در این گونه موارد باید مطابق قوانین و مقررات مربوطه عمل شود و در صورتی که جوایز از آن پول‌ها داده می‌شود و یا لااقل پول‌ها پشتوانه‌ای برای آن جوایز است، شبیه بخت‌آزمایی می‌باشد و اشکال دارد».

در عین حال دفتر آیت الله نوری همدانی هم با عبارت «اشکال دارد» به این پرسش شرعی و استفتاء پاسخ داد.

و اما یکی از اعضای دفتر آیت الله وحیدخراسانی در قم نیز در پاسخ به این پرسش چنین عنوان کرد:

اگر مسابقه‌ای به این صورت باشد که از شرکت کنندگان در آن پولی دریافت شود تا از همان پول به برنده یا برندگان جایزه داده شود این امر جایز نیست؛ مگر آن‌که برگزارکننده مسابقه از این پول‌ها، امکاناتی هم در اختیار شرکت کنندگان قرار دهد مثلاً در یک مسابقه ورزشی، بخشی از پول جمع‌شده نیز برای توزیع توپ و وسائل ورزشی و مانند آن در بین شرکت کنندگان هزینه شود.

به هر حال در فرض مطرح‌شده باید بیان داشت که این شیوه یعنی هزینه کردن بسیاری از افراد و سپس اعطای جایزه به تعدادی محدود از همین پول، بسیار نزدیک به قُمار است و اشکال دارد.

در این باره دفتر آیت الله شبیری زنجانی این گونه جایزه دادن‌ها را دارای اشکال دانست و دفتر آیت الله صافی گلپایگانی نیز تصریح کرد: اگر مسابقه به‌گونه‌ای باشد که برگزارکننده از جیب خودش پولی برای جایزه در نظر بگیرد اشکال ندارد؛ اما این‌که جوایز مسابقه از همه یا بخشی از پول شرکت کنندگان در مسابقه تأمین شود اشکال دارد.

این گونه است که دفاتر مراجع معظم تقلید، این شیوه اعطای جایزه به برندگان را از کل یا بخشی از پول جمع‌شده شرکت کنندگان دارای اشکال دانستند و حتی برخی نیز آن را به قمار یا امری نزدیک به قمار تشبیه کردند.

و البته انتقاد از این گونه برنامه‌سازی‌ها، بارها و بارها تکرار و به ترکستان رفتن این ره، نهیب زده شده؛ اما متأسفانه آن‌چه به جایی نرسد فریاد است.