نوسانات ارزی ماه‌های اخیر در کشور سبب شد که موضوع ارز مسافرتی بیشتر از هر زمان دیگری مورد توجه قرار بگیرد. همچنین افزایش نرخ ارز در چهارماه گذشته باعث شد که سودجویان زیادی برای آن کیسه بدوزند. آژانس‌های مسافرتی زیادی در آن روزها مسافران را به‌رایگان به کشورهای همسایه نظیر ارمنستان، گرجستان، ترکیه و مالزی می‌بردند تا با دریافت ارز از هر مسافر، پول خوبی به جیب بزنند. حتی در یک مورد همین طمع سودجویان سبب ازبین‌رفتن دو دانش‌آموز یزدی در سفر به گرجستان شد که در نهایت دلیل این سفر سودی بود که از دریافت ارز مسافرتی نصیب آن‌ها می‌شد. همه این موارد سبب شد تا دولت نرخ ارز مسافرتی برای هر نفر را کاهش دهد.

از همان زمان بود که گمانه‌زنی‌هایی در خصوص نحوه تخصیص ارز به مسافران اربعین مطرح شد و هر مقام و مسوول و کارشناسی یک راه را برای نحوه ارائه ارز و میزان آن به زائران اربعین پیشنهاد می‌داد. تا اینکه حدود یک ماه مانده به شروع پیاده‌روی اربعین، بانک مرکزی اعلام کرد که به زائران اربعین با نرخی پایین‌تر از صرافی‌ها و بالاتر از قیمت مصوب ارز می‌دهد اما به شرط پیروی از روندی که بعدتر اعلام می‌شود!

اما آنچه که در این فرایند اتفاق افتاد در نهایت منجر به اعتراف آقای اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهوری شد که گفت: «ما اشتباه کردیم.» این روایت را آقای احمد امیرآبادی، عضو هیات‌رییسه مجلس شورای اسلامی رسانه‌ای کرد. وی در توییتر خود نوشت: روز رأی اعتماد به آقای جهانگیری گفتم فقط یک نفر ۲۰۰‌میلیون یورو ارز گرفته برده آزاد فروخته؛ بهتر نبود همین داخل ایران به هر زائر اربعین ۱۰۰‌دلار می‌دادید، هم عزت ایرانی حفظ می‌شد، هم مردم اذیت نمی‌شدند؛ جواب داد قبول دارم ما اشتباه کردیم!

سر و کله «بله» پیدا شد
 بانک مرکزی اعلام کرده بود که زائران برای دریافت ارز مسافرتی خود باید از پیام‌رسان داخلی «بله» استفاده کنند. «بله» یکی از پیام‌رسان‌های داخلی است که با پشتیبانی بانک ملی ایران توسعه داده شده است. این پیام‌رسان پس از اعلام بانک مرکزی، خدمات ارزی زائران اربعین را با یک بات ویژه در پیام‌رسانش به مشترکان ارائه کرد؛ اقدامی که بسیاری از کارشناسان آن را رویکردی انحصارگرایانه تلقی کردند، چرا که به‌زعم آن‌ها استفاده از این نوع سامانه‌های پرداخت 
از طریق وب‌سایت‌های دیگری هم قابل اجرا بود. بانک مرکزی اعلام کرده بود که زائران می‌بایست با استفاده از این پیام‌رسان ثبت نام کرده و وجه خود را پرداخت و دینار خود را در عراق و پایانه‌های مرزی عراق دریافت کنند.

حال این سؤال مطرح است که چنین خدماتی چرا صرفاً از طریق این پیام‌رسان به این دومیلیون زوار ایرانی ارائه شد. آقای محمد یاراحمدی، مدیر روابط عمومی پیام‌رسان مالی «بله» در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح‌نو» می‌گوید: «بانک مرکزی سه‌روز قبل از عملیاتی شدن این پروژه درباره نحوه تحویل ارز به زائران تصمیم نهایی را گرفت که طی آن بنا شد ارز را در داخل کشور عراق به زوار اربعین دهند. دلیل این نحوه پرداخت این بود که این ارزها، پول بلوکه شده ایران در عراق بود که طی تحریم‌های ایجاد شده، این کشور آن را به ایران تحویل نداده بود. بانک مرکزی با این کار می‌توانست هم دلار را از روند دریافت ارز حذف کند و هم نرخ دینار را در بازار تعدیل کند و هم ارز مسافرتی به زوار از طریق این منابع در کشور عراق پرداخت شود.»

یاراحمدی می‌گوید: «بانک مرکزی از همه بانک‌ها دعوت کرد که در این پروژه مشارکت کنند اما فقط بانک ملی و بانک پارسیان این طرح را پذیرفتند. بانک ملی به‌دلیل داشتن شعبه و ارتباطات در عراق و زیرساخت فنی از پیش آماده شده‌اش، توانست این پروژه را خیلی زود به مرحله اجرایی 
در آورد. برخی می‌گویند این پروژه، پروژه پیام‌رسان مالی «بله» بود، در صورتی که این پروژه متعلق به بانک ملی بود و از این پیام‌رسان به‌عنوان بستر اجرای بات (نرم‌افزار تحت پیام‌رسان) ثبت‌نام استفاده شد.»

آمادگی برای تحمل بار اضافی 
مدیر روابط عمومی پیام‌رسان مالی «بله» در گفت‌وگو با «صبح‌نو» افزود: «سامانه سماح نیز یکی از پیشنهادات اجرایی شدن این طرح بود، چرا که این سامانه را نیز بانک ملی توسعه داده است اما در این مقطع زمانی سامانه سماح توانایی پذیرش کاربر بیشتر را نداشت، به‌همین دلیل اجرای این پروژه از طریق یک بات روی پیام‌رسان مالی «بله» پیگیری شد. پیام‌رسان «بله» چون برای پذیرش همزمان چندمیلیون کاربر طراحی شده است، افزایش چندصدهزار کاربر چندان فشاری به آن ایجاد نمی‌کرد.»

یاراحمدی می‌گوید: «در بله چند بات از قبل توسعه داده شده بود که در این پروژه توانستیم از آن تجربه و کُدهای آن‌ها استفاده کنیم اگر چه این سرویس‌ها به‌منظور کار دیگری توسعه داده شده بودند اما در اجرای این طرح، کارآمدی داشتند. پیام‌رسان مالی بله صرفاً بستر اجرای این بات و کمک به توسعه فنی این طرح را بر عهده داشت و مدیریت و عملکرد بات، تماماً بر عهده بانک ملی بود.»
یاراحمدی ادامه می‌دهد: «بانک پارسیان بیش از یک هفته پس از عملیاتی شدن این سرویس روی بله توانست اپلیکیشن «تاپ» را برای ارائه این خدمت به‌روزرسانی کند؛ در حالی که در بله فقط دو روز برای عملیاتی کردن این بات زمان گذاشتیم. ضمن اینکه علاوه‌بر بات ثبت‌نام چندین ابزار برای استعلام و سامانه‌های مورد نیاز در عراق هم توسعه داده شد. در حالی که در این چند روز رکورد عضویت روزانه بله حتی نسبت به زمان فیلتر موقت تلگرام شکسته شد، بله به خوبی پاسخگوی حضور کاربران بود و این کاربران علاوه بر بات اربعین از باقی خدمات حاضر در بله مانند پیام‌رسانی، خرید شارژ و جابه‌جایی پول در شبکه شتاب استفاده کردند. ما فکر می‌کنیم بله در حدود اختیارات فنی‌اش از این تجربه سربلند بیرون آمد و نشان داد که می‌تواند بستر خوبی برای پیشخوان‌های خدمات دولتی و خصوصی باشد. اما اینکه نهادها توان پاسخگویی فرآیندهای پر شتاب الکترونیک را دارند یا نه موضوع دیگری است.»

چرا دینار را در عراق گرفتیم؟
«زائران با نرم‌افزار طراحی شده پولی برای ارز واریز می‌کنند و سپس از باجه‌های مرزی و شهرهای عراق از جمله کربلا، نجف و کاظمین دینار به زائران تحویل داده می‌شود.» این خبر در ادامه اطلاعیه بانک مرکزی برای تحویل ارز به زائران اربعین آمده بود. اما حالا پس از گذشته چهار ‌روز از اربعین به‌راحتی می‌توان درباره نحوه عملکرد این باجه‌ها در مرزهای مهران و چذابه و شهرهای عراق اظهارنظر کرد. در طی دوهفته گذشته زائران بسیار زیادی از عملکرد نامناسب این شعب در کشور عراق اعلام نارضایتی کرده‌اند. زواری که به امید دریافت دینارهای خریداری شده خود در کشور عراق راهی شده بودند حالا چندین‌وچند روز از زمان سفر خود را در صف‌های طولانی باجه‌های بانک‌ها گذراندند. حتی در برخی موارد گزارش شد که بسیاری از زوار که پول ایرانی نیز همراه خود نبرده بودند، به‌دلیل عملکرد نامناسب این شعب بانکی دچار سرگردانی شده بودند و پولی برای بازگشت به مرزهای ایران نداشتند که همه این مشکلات متوجه عملکرد نامناسب و عدم عملکرد صحیح شعب بانکی بود. 

آقای مسعود خاتونی، معاون بانک مرکزی در این باره گفته است: «ما ۵۱‌نقطه برای استقرار ۲۵۰‌باجه را در نقاط مرزی و در سراسر عراق شناسایی و تعیین کردیم اما روال آن‌گونه که پیش‌بینی شده بود پیش نرفت؛ چرا که در این بین کارشکنی‌هایی انجام شد و در مواردی بانک مرکزی عراق با وجود توافقات قبلی، همکاری نکرد. به هر حال ارائه دینار ۹۶‌ریالی از سوی بانک مرکزی موجب می‌شود که دیگر زائران کمتر به سمت صرافی‌ها یا دلالان بروند و در این حالت موانعی برای این جریان ایجاد شد و کارشکنی‌هایی رخ داد؛ چرا که منافع عده‌ای که می‌توانستند دینار را بین ۱۳‌تا۱۴‌تومان به زائران بفروشند،‌ به خطر افتاده بود. حتی شاهد بودیم برق یا اینترنت قطع می‌شد که بخشی از آن شاید به آماده نبودن زیرساخت‌های عراق مربوط شود اما بخشی از آن می‌تواند کارشکنی باشد که البته برنامه‌های ما را دچار مشکل کرد.»

معاون فناوری بانک ملی می‌گوید: «پاسخگویی به حدود یک‌میلیون‌و۷۰۰‌هزار زائر در چند روز کار آسانی نیست. بانک مرکزی با توجه به تدابیری که برای کنترل حوزه ارزی داشت، به این نتیجه رسید که بهتر است با توجه به منابعی که درعراق دارد، دینار زائران را تأمین کند، چرا که نمی‌توانستیم این حجم دینار را به کشور وارد کرده و تحویل ارز را در ایران انجام دهیم.»
 
سرگردانی زوار تمامی ندارد!
هر ساله عصر روز اربعین که می‌شود موکب‌های عراقی به رسم هر سال شروع به جمع‌آوری بساط خود می‌کنند. موکب‌داران عراقی پس از چندین روز کار و تلاش و خدمت‌رسانی شبانه‌روزی به زائران اربعین حسینی از عصر اربعین شروع به جمع کردن چادر، ظروف و وسایل طبخ غذاهای نذری خود می‌کنند. اما این جمع‌آوری موکب‌ها تنها به عراقی‌ها ختم نمی‌شود و موکب‌های ایرانی نیز از عصر همان‌روز همگام با عراقی‌ها، شروع به جمع‌آوری موکب‌های خود می‌کنند و زواری که خروج آن‌ها از کشور عراق ممکن است تا سه روز پس از روز اربعین طول بکشد، یک‌بار دیگر دچار سردرگمی خواهند شد. جمع شدن مواکب ایرانی همزمان با جمع شدن مواکب عراقی موجب ایجاد مشکلات زیادی برای زائران شده است. مواکب باقی‌مانده نیز با وجود پذیرش بیش از ظرفیت خود نتوانسته‌اند پوشش لازم را برای جمعیت حاضر داشته باشند. تا جایی که به گفته آقای میرمسعود حسینیان، سرکنسول ایران در کربلا در شب‌های گذشته برای حفظ شئونات زوار ایرانی سالن‌های کنسولگری برای اسکان زوار در اختیار زائران قرار گرفت. با توجه به تجربه سال‌های اخیر در برگزاری مراسم اربعین حسینی و مشکلاتی که به وجود می‌آید، مدیریت اسکان و تغذیه زوار پس از اربعین کمترین خواسته‌ای است که زائران دارند و باید برای سال‌های آینده به فکر تدبیر و چاره برای آن‌ها بود، البته به این شرط که مسوولان در برگزاری مراسم سال‌های بعد دوباره دچار غافلگیری نشوند.

منبع:مشرق