در میان کلمات گهربار امام هادی علیه السلام نیز مطالب بسیاری در رابطه با معاد و نوع برنامه‌ریزی برای سعادت در آن وجود دارد که در این نوشتار به چندین کلام گهربار از ایشان به طور تحلیلی اشاره می‌کنیم.
عقیق:آخرت، دنیایی وراء این دنیاست که بی‌شک در مسیر همه قرار دارد و آنچه مهم
است اطلاع داشتن از چند و چون آن است. از آن‌جا که سنخ آخرت کاملا متفاوت
از این دنیاست و هیچ کس قبل از وقوع قیامت اطلاعی از آن ندارد لذا برای
اطلاع یافتن از ویژگی‌ها، شرایط و نیازهای مربوط به آن چاره‌ای جز تمسّک به
وحی الهی و احادیث معصومین علیهم السلام نیست. در میان کلمات گهربار
امام هادی علیه السلام نیز مطالب بسیاری در رابطه با معاد و نوع
برنامه‌ریزی برای سعادت در آن وجود دارد که در این نوشتار به چندین کلام
گهربار از ایشان به طور تحلیلی اشاره می‌کنیم.
سرمایه آخرت
«اَلنّاسُ فِى الدُّنْيا بِالاَمْوالِ وَ فِى الآْخِرَةِ بِالاَعْمالِ [1] اعتبار مردم در دنيا به مال است و در آخرت به عمل».
نوع
آفرینش دنیا به گونه‌ای است که آنچه بیشتر به چشم می‌آید مادیّات و اموال
مادی در این دنیاست و ناخودآگاه، برتری‌های مادّی افراد به نوعی تسلّط
آن‌ها در این دنیا منجر می‌شود.
یکی از
خطاهای تحلیلی انسان در امور دینی به خصوص بخش معاد، تشبیه معنویّات به
امور مادی است؛ لذا در مورد بزرگی و برتری‌های افراد نسبت به یکدیگر نیز
این اشتباه در پاره‌ای اوقات رخ می‌دهد که هر که در دنیا دارای مقام بالا و
ثروت زیاد است قطعا نمی‌تواند در آخرت خوار و ذلیل و بی‌آبرو است در
حالی‌که در این روایت، امام هادی علیه السلام خط بطلانی بر این نوع تفکّر
غلط کشیده و ملاک اعتبار و به چشم آمدن افراد را در آخرت، اعمال انسان‌ها
بیان می‌کنند. در قرآن کریم 313 مورد واژه عمل و مشتقّات آن آمده است. در
بسیاری از موارد عمل صالح بعد از ایمان آمده است. باید دانست که "ایمان"
خود، بزرگ‌ترین عمل است و چیزی جدای از اعمال انسان نیست؛ همچنان که اعمال
انسان نیز چیزی جدای از ایمان و عقیده هر شخص نمی‌تواند باشد. لذا باید
ابتدا بر روی بزرگ‌ترین کار یعنی "ایمان" سرمایه‌گزاری کرد و همراه با
ایمان، برای انجام اعمال صالح نهایت تلاش و کوشش را به خرج داد تا ثمره آن
سعادت ابدی باشد.
قرآن کریم می‌فرماید: «وَ
مَن يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئكَ لهَمُ
الدَّرَجَاتُ الْعُلىَ*جَنَّاتُ عَدْنٍ تجَرِى مِن تحَتهِا الْأَنهْارُ
خَلِدِينَ فِيهَا [طه/75-76] و هر كس با ايمان نزد او آيد، و اعمال صالح
انجام داده باشد، چنين كسانى درجات عالى دارند ...باغ‌هاى جاويدان بهشت، كه
نهرها از زير درختانش جارى است، در حالى كه هميشه در آن خواهند بود».
بازاری به نام دنیا
تعابیر
گوناگونی در مورد دنیا در کلام اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده است یکی از
آن‌ها را در این روایت امام هادی (علیه السلام) مورد بررسی قرار می‌دهیم.
امام علی النقی الهادی (علیه السلام) فرمودند:«اَلدُّنيا سُوقٌ رَبِحَ فيها
قَومٌ وخَسِرَ آخَرونَ [2] دنيا بازارى است؛ گروهى در آن سود بَرَند و
گروهى ديگر، زيان ببينند».
ابتدا باید توجّه داشت که در این کلام
نورانی، تمام دنیا به یک بازار تشبیه شده است. نظیر تعبیری که پیامبر اکرم
صلوات الله علیه دارند که:« الدُّنیا مَزْرَعَة الآخِرَة[3] دنیا محل کشت
برای آخرت است» لذا مستقیما ربطی به مباحث بازار و خرید و فروش مرسوم در
عرف ندارد.
سودبرندگان
طبق
فرموده امام هادی علیه السلام تعدادی از انسان‌ها در این دنیا -که همه‌اش
مثل یک بازار بزرگ است- سود می‌برند؛ حال سؤال این است که چه کسانی سود
می‌برند؟جواب را از قرآن کریم بشنویم که می‌فرماید:« يَاأَيهُّا الَّذِينَ
ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكمُْ عَلىَ تجِارَةٍ تُنجِيكمُ مِّنْ عَذَابٍ
أَلِيمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تجُاهِدُونَ فىِ سَبِيلِ
اللَّهِ بِأَمْوَالِكمُْ وَ أَنفُسِكُمْ ذَالِكمُْ خَيرٌ لَّكمُْ إِن
كُنتُمْ تَعْلَمُون [صف/10-11] اى كسانى كه ايمان آوردهايد! آيا شما را
به تجارتى راهنمايى كنم كه شما را از عذاب دردناك رهايى مىبخشد؟! به خدا و
رسولش ايمان بياوريد و با اموال و جان‌هايتان در راه خدا جهاد كنيد اين
براى شما (از هر چيز) بهتر است اگر بدانيد!».
آری! سود بردن در این دنیا یعنی نجات از آتش آخرت که راهش هم ایمان به علاوه تلاش در راه خداست.
در
مقابل آن خداوند چه چیزی را تضمین می‌کند؟ در آیه بعدی این‌چنین
می‌فرماید:« يَغْفِرْ لَكمُْ ذُنُوبَكمُْ وَ يُدْخِلْكمُْ جَنَّاتٍ
تجرِى مِن تحَتهِا الْأَنهْارُ وَ مَسَاكِنَ طَيِّبَةً فىِ جَنَّاتِ
عَدْنٍ ذَالِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيم [صف/12] (اگر چنين كنيد) گناهانتان
را مىبخشد و شما را در باغ‌هايى از بهشت داخل مىكند كه نهرها از زير
درختانش جارى است و در مسكن‌هاى پاكيزه در بهشت جاويدان جاى مىدهد و اين
پيروزى عظيم است!».
چه کسانی ضرر می‌کنند؟
کسانی
در این بازار ضرر می‌کنند که سرمایه‌ای گرانبها را بدهند و در مقابل، چیز
کم‌ارزشی را به دست آورند. این یعنی ضرر و خسارت محض! «أَرَضيتُمْ
بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ فَما مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا
فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ قَليل [توبه/38] آيا به جاى زندگى اخروى به زندگى
دنيا راضى شدهايد؟ متاع اين دنيا در برابر متاع آخرت جز اندكى هيچ نيست».
«لَا
يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِينَ كَفَرُواْ فىِ الْبِلَادِ مَتَاعٌ
قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْوَئهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ المِهَادُ
[آل‌عمران/196-197] رفت و آمد (پيروزمندانه) كافران در شهرها، تو را
نفريبد! اين متاع ناچيزى است و سپس جايگاهشان دوزخ، و چه بد جايگاهى است!
».
نتیجه اینکه: سرمایه‌ای که ما داریم همان عُمر گرانمایه‌است که مبادله‌اش جز با سعادت آخرت خسران و ضرری جبران‌ناپذیر خواهد بود.