حاشیه نگاری از درس تفسیر آیت الله العظمی جوادی آملی؛
گرچه برخی به جهت علمیت، بحث های درس تفسیر ایشان را سنگین می دانند، اما لحن آرام و متواضعانه استاد، فرصتی استثنایی است برای عموم حوزویانی که راه علم و تفقه و تعمیق در متن قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) را دنبال می کنند.
عقیق: اشاره؛ در روزهای عادی و غیرتعطیل حوزه های علمیه به خصوص حوزه علمیه قم– البته به جز پنجشنبه ها و روزهای شهادت ائمه اطهار(ع)- هزاران طلبه و روحانی بر سر دروس حوزوی حاضر می شوند و در این میان کرسی های درس خارج برای حوزویان سطوح بالاتر از اهمیت و جذابیت خاصی برخوردار است.
شاید از منظر خیلی از افراد ، تهیه گزارش از یک برنامه روزانه و روتین ، جذابیت خاصی نداشته باشد، اما وقتی این برنامه مربوط به دروس علما و مراجع تقلید از جمله استاد بزرگ اخلاق و تفسیر قرآن کریم، آیت الله العظمی جوادی آملی باشد، قضیه کاملاً فرق می کند.
در یکی از روزهای میانه دی ماه سال جاری که هوا نسبتاً هم سرد بود، فرصتی دست داد تا ضمن حضور در مسجد اعظم- به عنوان محل برگزاری دروس مراجع عظام تقلید- گزارشی از حال و هوای درس تفسیر قرآن یکی از بزرگان فقاهت و اخلاق و تفسیر تهیه کنیم.
حاشیه هایی جذاب تر از متن
گرچه اصطلاحی رایج بین علما مرسوم است که " علیکم بالمتون لا بالحواشی" اما این بار ما اتفاقاً دنبال حاشیه نگاری از یک جلسه درس حوزوی بوده ایم . خیلی سرتان را درد نیاورم این شما و این هم اصل ماجرا؛
ساعت از یازده گذشته است و کم کم صحن مسجد اعظم که چندی است بر تارک خود تابلوی شبستان شماره یک را می بیند، شلوغ و شلوغ تر می شود.
استاد وارد می شود
ده دقیقه ای که می گذرد، همهمه و برخاستن جمعیت ، حاکی از آمدن استاد است. احترام میان شاگرد و استاد ، رسم دیرینه نظام تعلیم و تربیت ایرانی و اسلامی است و در حوزه های علمیه این امر ، رنگ و بو و مفهوم دیگری دارد.
به رسم و سیاق حضرت آیت الله جوادی آملی چند لحظه ای مکث صورت می گیرد و بعد درس تفسیر قرآن کریم آغاز می شود.
تفسیر آیات پایانی سوره مبارکه «زمر»، محور درس و بحث است. جالب این که غیر از طلاب و روحانیون ، هستند برخی افراد عادی که حالا از سر کنجکاوی و یا علاقه در گوشه و کنار مسجد پای صحبت های علامه نشسته اند.
نمی دانم اما شاید لحن آرامش بخش حضرت استاد در جذب این افراد و ماندگاری آن ها در پای صحبت ها بی تاثیرنبوده نباشد.
روحانیون لب تاپ به دست!
حالا دیگر مثل قدیم یا به قول علما سنت سلف حوزه نیست که طلاب و فضلای حوزه بر سر درس صرفاً به آوردن دفتر و کتابی بسنده کنند، چرا که کم نیستند افرادی که با لب تاپ به سر کلاس آمده اند و نکات اصلی درس را به سرعت انگشتان تایپ می کنند. در این میان برخی نیز به سان تک و توک خبرنگاران حاضر در جلسه، با ضبط صوت های حرفه ای و نیمه حرفه ای، به ضبط درس می پردازند.
البته باید یادآور شد به سان دروس برخی از علما ومراجع تقلید، دروس خارج فقه و تفسیر آیت الله جوادی آملی به صورت زنده از اینترنت قابل دریافت است و این یعنی آن که حتی کسانی که به هر دلیلی امکان حضور فیزیکی در صحن مسجد اعظم را ندارند می توانند از درک آنلاین بیانات و نکات استاد ، بهره مند شوند ، هر چند در این جا باید گفت: شنیدن کی بود مانند دیدن!
اندکی از کلام دلنشین علامه
حرف های ایشان واقعاً دلنشین است و اگر به عمق کلام پی ببری، جذاب و اثر بخش.
نگاهی به بخشی از صحبت های عمومی تر علامه جوادی در این کرسی درس و بحث می تواند موید این ادعا باشد؛ «اگر کسی واقعا بنده خداوند باشد هرگز در زندگی متحیر نیست، انسان اگر عقاید توحیدی را در قلب جای دهد قلب او مأمن خواهد بود، معنای اصل آمن یعنی این که داخل شد در امن، لازمه دخول در حصن این است که متخلق، مؤمن و عامل باشد.»
ذات اقدس اله...
تکیه کلام معروف حضرت آیت الله ، بارها و بارها بیان می شود همان عبارت " ذات اقدس اله" آن جا که در تفسیر آیه ای می فرماید:«اگر ذات اقدس اله فرمود کلمه «لا اله الا الله» حصنی یعنی هر کس ایمان آورد در این حصن داخل می‌شود، معنای ایمان دخول در حصن است، پس اگر کسی هر حرفی را وارد قلبش نکند، هر خیال و شبهه‌ای را وارد قلبش نکند این شخص متحیر نخواهد بود در زندگی، راه مشخص است، آن کس که هر حرفی را در قلبش وارد می‌کند و ظاهر و باطنش هم دوتا است، متحیر است، انسان مؤمن با یک مشورت راه را پیدا می‌کند، اما انسان منافق همچون نابینایی است که نمی‌داند از کدام راه خارج شود، گاه به سمت دیوار شرقی می‌رود و گاه به سمت دیوار غربی می‌رود و می‌بیند بسته است...»
خوف و رجا؛ بیم و امید
حرف از قیامت و معاد که می شود، سخنان استاد، مشحون از خوف و رجاست؛ «باید نگاه انسان به مرگ را تغییر داد. در نگاه ادیان الهی انسان موجودی ابدی است، لذا فکری ابدی می خواهد؛ مرگ برای انسان تنها عبور از یک پل به سوی بی نهایت و ابدیت است، انسان امروزی این فرجام و آینده را فراموش کرده است، اگر انسان به این فرجام ایمان و باور داشته باشد و بداند در برابر همه کارهای خود باید در دنیای دیگر پاسخگو باشد طرزی دیگری زندگی خواهد کرد.
انسانی که به غیب و جهان ابدی پس از مرگ ایمان ندارد، همان انسانی است که بیشتر بودجه خود را صرف ساخت اسلحه و آدم کشی و به راه انداختن جنگ می کند. در حقیقت این نوع زندگی نوعی مرگ معنویی است و این افراد مرده های متحرک اند که به قول حکیم سنایی " از اين زندگاني ترس که اکنون در آني".»
صبر و متانت در پاسخ به سوالات
یکی از اتفاقاتی که مکرر در درس ایشان اتفاق می افتدو شاگردان بارها از آن یاد کرده اند، این مساله است که وسط صحبت ایشان، افراد زیاد سوال می پرسند که ایشان هم با آرامش و طمأنینه خاصی گوش میدهند و اگر سوال درخور توجهی بود، جواب می دهند و الا متواضعانه از کنار آن رد می شوند و با چند کلمه جواب آن را می دهند.
وقتی استاد تذکر می دهد!
البته آن طور که طلاب و فضلای حاضر در سر کلاس می گویند گاهی اگر اشکال واقعاً بی ربط بوده باشد و صرفاً وقت جلسه را بگیرد، ایشان ناراحت شده و گاه سرشان را با ناراحتی تکان می دهند و در عین حال به حضار تذکر می دهند که مثلا! چندین بار ما این مساله رو توضیح دادیم!
یا این که گاهی نیز می گویند:« اشکال عمیق علمی بکنید، حیف این جلسه نیست که وقتش با این اشکال ها گرفته بشود!»
تفسیری مملو از نکات اخلاقی و مطالب روز
طرح نکات کاربردی اخلاقی در لابلای درس، عادتی مألوف و ارزنده در این کرسی درس است که شاگردان نیز با فراست آن را دریابند و غنیمت می دانند ، به طوری که یکی از فضلا در این رابطه معتقد است: به نظرم درس تفسیر قرآن این بزرگوار، نه فقط برای حوزویان و علاقه مندان به علم تفسیر قرآن کریم، بلکه برای بسیاری از دانشجویان و افراد تحصیل کرده غیرروحانی مفید و پربهره است، ضمن آن که طرح مباحث روز در درس تفسیر ایشان به سان درس اخلاق ، نکته غریبی نیست.
اگر مشتری و مخاطب پر و پا قرص چنین درس به ظاهر سنگینی باشید به خوبی متوجه می شوید که استفاده از تمثیل ها چه کمکی به روشن تر شدن بحث می کند و آن را شنیدنی و جذاب تر می سازد.
گرچه برخی به جهت علمیت، بحث های درس تفسیر ایشان را سنگین می دانند، اما لحن آرام و متواضعانه استاد، فرصتی استثنایی است برای عموم حوزویانی که راه علم و تفقه و تعمیق در متن قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) را دنبال می کنند.
شیوه تکریم استاد در درس استاد
یکی دیگر از نکات جالب و درس آموز این است که حضرت علامه جوادی آملی در لابلای درس هر گاه نامی از اساتید خود می برند به ویژه حضرت امام (ره) و علامه طباطبایی با احترام و ادب خاصی همراه است و این درسی است برای همه ما که بدانیم استاد و معلم چه نعمت بی مثالی است.
در نهایت نباید از روحیه بالای ایشان در امر شاگردپروری و حوصله در جواب دادن به سوالات غافل شد، امری که البته در حوزه های علمیه و در میان اعاظم آن، رسمی است دیرینه که از افتخارات حوزه به شمار می رود.
گزارش از: سید محمد مهدی موسوی
منبع:حوزه