« هرگاه بخواهيد به خانه اي داخل شويد نخست سلام کنيد که سلام برکتي نيکو از جانب خداوند است» اما سلام تنها مخصوص کساني نيست که انسان با آنها آشنايي خاصي دارد؛ پيامبر(ص) فرمود: به کساني که مي شناسي و نمي شناسي سلام کن.
عقیق:در بخش نخست این مطلب گفتیم که کلمه « سلام » در قرآن 42 مرتبه بکار رفته است که معاني گوناگون دارند. از جمله به عنوان يکي از نام هاي خدا « هو الله الذي لا اله الا هو الملک القدوس السلام ...» (حشر22 ) سلام به عنوان سخن خدا « سلام قول من رب الرحيم » (يس - 85 ) در چندين آيه نیز خداوند به پيامبران سلام نموده « سلام علي نوح في العالمين» (صافات97 ) «سلام علي ابراهيم » (صافات - 109 ) «سلام علي موسي و هارون» (صافات- 021 )
همچنین گفته شد که فرشتگان نیزهنگام ديدار بهشتيان به آنان سلام کرده و می گويند درود بر شما بخاطر استقامتي که کرديد پس چه نيکوست سراي آخرت. « قال لهم خزنتها سلام عليکم طبتم فادخلوها خالدين: نگهبانان بهشت مي گويند سلام بر شما پاک و پسنديده بوديد پس داخل شويد درحالي که جاودانه خواهيد بود (زمر- 73 ) « تحيتهم فيها سلام .. درقيامت به هرسو بنگري سلام است و بهشتيان اهل صفا وصميميت و سلام اند نه نزاع و قهر» (ابراهيم -23 ) در ادامه موضوع سلام را در احادیث و روایات بررسی می کنیم.
سلام دراحاديث و روايات:
در روايات اسلامي تاکيد زيادي روي سلام شده است تا آنجا که از پيامبر اکرم صل الله علیه وآله نقل شده : «من بدا بالکلام قبل السلام فلا تجيبوه » کسي که پيش ازسلام آغاز به سخن کند پاسخ او را نگوييد . از امام صادق علیه السلام نقل شده که خداوند مي فرمايد : « البخيل من يبخل بالسلام » بخيل کسي است که حتي ازسلام کردن بخل ورزد.
امام باقر(ع) : « ان الله عزوجل يحب افشاء السلام » خداوند افشاء سلام را دوست دارد . منظورازافشاي سلام، سلام کردن به افراد مختلف است (تفسيرنمونه ،ج 4 ،ص 43 )
عن النبي (ص) «انه کان يسلم علي الصغير و الکبير» ازصفات پسنديده پيامبراسلام اين بود که به تمام مردم از صغير و کبير سلام مي کرد . (علاء الدين ،1385 ،ص 87 )
«انس ابن مالک مي گويد: رسول اکرم در رهگذري با چند کودک خردسال برخورد نمود به آنها سلام کرد و طعامشان داد.» مردي با امام حسين (ع ) برخورد و دراولين کلام از حضرت احوالپرسي کرد و ازخداوند براي آن جناب عافيت خواست. و آن حضرت در جواب فرمود :سلام قبل ازسخن گفتن است خدايت عافيت دهد . به کسي اجازه سخن ندهيد تا سلام کند (فريد، 1365 ،ص 78 ).
امام حسين (ع ) « البخيل من بخل بالسلام » بخيل کسي است که به سلام کردن بخل ورزد ( فريد ،1362، ص 342 ).
امام باقر(ع ) مي فرمايد: تواضع اين است که به نشستن درآنجا که شأنش نيست راضي باشد و به هرکه رسيدي سلام کني و مجادله نکني گرچه برحق باشي (همان، ص 354 ).
امام جعفرصادق (ع ): « السلام تطوع والرد فريضه » سلام کردن مستحب است و جوابش واجب.
امام جعفرصادق (ع ): «من بدا بکلام قبل سلام فلا نجيبوه » هرکس سلام نکرده سخن گفت پاسخش ندهيد.
سلام در زيارات ؛
آغاز تمام زيارات با سلام است چه رسد به اينکه محل زيارت قبور پيامبر یا يکي ازائمه بزرگوار باشد. چرا که ما عقيده داريم « تسمعون کلامي و تردون سلامي » آنها صداي ما را مي شنوند و پاسخ سلام ما را مي دهند . زيارت امام علي (ع ) شامل سلامهاي خدا ، ملائکه، انبياء، بندگان صالح و جميع شهدا و صديقين است به حضرت علي (ع ) پس سلام خدا براي امام رتبه ومقام است و سلام ملائکه هديه وحسنه .
سلام زائر اقرار و احترام و تقرب است. زیرا پيامبر (ص ) فرمودند : « ان السلام اسم من اسماء الله تعالي فافشو بينکم » (باقري ،1382 ،ص 12 )
در آداب زيارت عاشورا اين است که زائر ابتد ا زيارت و سلامي و لعني بر دشمنان ابي عبدالله (ع) ولو مختصر بنمايد و پس از بجا آوردن دو رکعت نماز و صد تکبير شروع به خواندن زيارت عاشورا با صد لعن و صد سلام کند و با دعاء سجده به پايان رساند.
امام صادق (ع ) به صفوان مي فرمايند: بر اين زيارت مواظبت کن و اين دعا را بخوان پس به درستي که من ازطرف خداي تعالي براي هر کس که از نزديک يا دور به اين زيارت، زيارت کند و به اين دعا، دعا نمايد ضمانت مي کنم که زيارت او قبول شود و سعي او با پاداش داده شود و سلام او به حضرت ابي عبدالله (ع) برسد و مانعي براي او نباشد و حاجت او از جانب خداوند هرقدر که بسيار و بزرگ باشد برآورده شود و ازآن محروم نگردد. (فقيه ايماني، 1383 ،ص 190 )
سلام درنماز؛
همانطورکه همه مي دانند در سلام پاياني نماز نيز سه سلام است وهرسلام معني خاصي دارد. امام صادق (ع) فرموده معناي خواندن سلام درآخرنمازمان يعني هرکس امرخداوند و سنت نبي (ص ) را خالصانه انجام دهد، آن شخص در دنيا و آخرت از بديها و شرها سالم و ايمن مي ماند. (کاظمي، ص 199 ).
آداب سلام؛
قرآن درمورد آداب سلام کردن در سوره نساء آيه 86 مي فرمايد : «هرگاه شما را سلام دادند شما نيزبايد با سلامي مانند آن يا بهتر از آن پاسخ دهيد که خداوند به حساب همه چيزخواهد رسيد .» همچنين در سوره نور آيه 24 مي فرمايد : ...هرگاه بخواهيد به خانه اي داخل شويد نخست سلام کنيد که اين سلام برکتي نيکو از جانب خداوند است ... (جعفري ،1384 ،ص 172) دراحاديث، آداب فراواني درباره سلام وارد شده از جمله اينکه :
سلام تنها مخصوص کساني نيست که انسان با آنها آشنايي خاصي دارد ؛ چنانکه در حديثي ازپيامبر(ص) سوال شد، اي خيرالعمل ؟ کدام عمل بهتراست فرمود: تطعم الطعام و تقرء السلام علي من عرفت و من لم تعرف ؛ اطعام طعام کن و سلام به کساني که مي شناسي و نمي شناسي بنما (تفسيرنمونه، ج 4، ص 46 ) ديگرآنکه ازعلامات انسانهاي مومن سبقت درسلام است .
امام حسن (ع ) کريم اهل بيت مي فرمايد: من سه چيز را دوست دارم، اطعام الطعام ، افشاءالسلام و صلوه الليل و هيچکس نتوانست بر اين امام نور در سلام سبقت بگيرد. (باقري، 1382، ص 71 )
نقش تربيتي سلام:
شيعه معتقد است که احکام اسلام از روي گرايش به مصالح و دوري ازمفاسد وضع شده است، لذا امري که در اسلام واجب يا مستحب است، داراي مصلحتي ذاتي است. پس سلام داراي مصالحي تربيتي است ازجمله اينکه :
دين اسلام يک دين اجتماعي است و سلام کردن و برخورد خوب يکي ازدرهاي مهم در برقراري روابط اجتماعي است که اين همه مورد تاکيد دين مبين اسلام است. اين کلمه ( سلام ) که درآن معني و مفهوم سلامتي و ايمني نهفته به مخاطب اطمينان مي دهد که طرف مقابل قصد صحيحي در راه آغاز رابطه را با او در نظرگرفته است. در اين صورت مخاطب نيزاين پيام را دريافت نموده و درصورت تمايل دو طرف رابطه ي اجتماعي جديد و کوچکي تشکيل مي شود، ضمن اينکه سلام روح تعاون و همکاري و همدلي را بين مسلمانان افزايش مي دهد و همچون شعار و علامتي جهت شناخت جوامع اسلامي ازديگر جوامع مي شود.
يکي ديگر از محاسن سلام ايجاد رابطه ي دوستي و محبت بين مسلمانان مي باشد. اسلام تاکيد زيادي بر روي حب و بغض دارد و از صفات مومنين حب به مومن و بغض نسبت به دشمنان اسلام درقرآن (سوره فتح، آيه ي 92 ) ذکرشده است : « محمد رسول الله و الذين معه اشداء علي الکفاررحماء بينهم »
دين اسلام سفارش زيادي نسبت به گسترش محبت بين مومنين نموده و دستورات زيادي دراين زمينه قرارداده است. به عنوان نمونه مصاحفه کردن، به ديداريکديگر رفتن و صله رحم ازآن دسته اند که همگي اينها عامل ازدياد پيوند و محبت درجامعه اسلامي است .
سلام کردن نيز چون عامل شروع و ايجاد اينگونه روابط است مورد توجه اسلام قرار گرفته، زيرا بشاشت و برخورد خوب عامل جلب دوستي و محبت است و به تجربه ثابت شده است که افراد عبوس و کساني که از سلام خودداري مي ورزند ازجايگاه خوبي در قلوب مردم برخوردارنيستند و برعکس افراد خوشرو و کساني که ابتدا به سلام مي نمايند، محبوب دلهاي مردمند.
مسئله سلام دراسلام مورد سفارشات فراوان قرار گرفته و حتي درقرآن امر به سلام کردن و ازدياد تحيت شده است.
کلمه سلام را خدا، پيامبران، فرشتگان، انسانهاي مومن درجاهاي مختلف بکار برده اند و بعضي از علماء عقيده دارند که شايد سلام اسم اعظم الهي باشد که در نماز نیز وجوب جواب مي باشد.
اما با کمال تاسف درجامعه ما اهتمام و توجه به اين سنت و بسياري از سنن اسلامي کم رنگ گرديده است و بخش مهمي ازجامعه از بعضي کلمات نامناسب و بعضا غربي استفاده مي کنند و نه تنها دربرخورد حضوري بلکه درمکالمات تلفني ومکاتبات نيز کلمات ديگري جايگزين شده است .
اين تغيير رويه درجامعه ي ما به علل متعددي صورت گرفته است :
یک : حس تقليد ازآداب کشورهاي اروپايي و غربي که عده اي آن را فرهنگ برتر و پيشرو درجهان مي دانند.
دو: استفاده مطبوعات و ساير رسانه ها از لغات بيگانه که سبب مي شود به تدريج اقشار جامعه به سمت آنها کشيده شوند.
سوم : عدم آموزش سنت ها و ارزشهاي اسلامي توسط خانواده و مدارس و عدم تاکيد برحفظ سنن پسنديده اسلامي
چهارم : ضعف تبليغات و عدم معرفي و تبيين ارزشهاي اسلامي در جامعه .
حال چه بايد کرد ؟
درمورد گروه اول کار قدري مشکل است و به دشواري مي توان آنها را به احياي اين سنت اسلامي متقاعد نمود، مگراينکه اساس فکري و عقيدتي آنها دگرگون شود؛ اما در مورد کساني که به دلائل ديگرذکرشده از رعايت اين ادب اسلامي غافلند، مي توان با آموزش و تبليغات صحيح و الگودهي مناسب، اهميت مسئله را براي آنها روشن ساخت و پاداش معنوي و اخروي آن را گوشزد نمود.
روحانيون دربرنامه هاي تبليغي خود و فرهنگيان درکلاسهاي درسي به احياي اين امر پسنديده همت گمارند تا اين سنت فراگيرشده و مردم درانجام آن از يکديگر سبقت بگيرند و در همه جای دنیا این به عنوان یکی از نشانه های مسلمانان مطرح شود.