در اخبار و
روايات اسلامي به افراد مختلف اشاره شده است. چنانچه در منابع تاريخي اين امر را
به دوره حضرت ابراهيم و اسماعيل منسوب مي‌دارند و گفته مي‌شود نخستين فردي كه نسبت
به پوشش كعبه اقدام كرد:
1_ ابراهيم يا اسماعيل(ع)
اولين كساني بودند كه خانة كعبه را پوشانده‌اند. (1)
2_ در روايات متعدّدي از اهل سنّت هم
آمده است كه تُبّع (اسعد حميري) اولين كسي است كه كعبه را با پوشش كامل پوشانيده و
براي آن دري قرار داد تا خانة كعبه بسته شود، اين سخن برخي از اهل‌سنت مي‌باشد. (2)
3_ ابن حجر در اين زمينه روايات مختلفي
را آورده و سپس اين‌گونه بين روايات جمع مي‌كند: الف: اسماعيل اولين كسي است كه كعبه را
پوشانده است. ب: عدنان احتمالاً اولين شخصي است كه بعد از اسماعيل، كعبه را
پوشانده است. ج: تبع اولين كسي است كه كعبه را با انطاع (چرم) و وصايل (پارچه‌اي
زينتي از يمن) پوشانده است. (3)
نتيجه اينكه:
مطابق رواياتي كه از اهل‌بيت(ع) به ويژه از حضرت امام صادق(ع)
رسيده، بايد اولين پوشش كعبه را از سوي ابراهيم يا اسماعيل (ع) دانست.(4)
سير تاريخي جنس
و رنگ جامة كعبه: كعبه در جاهليّت با انطاع (چرم)
پوشانده مي‌شد، رسول خدا (ص) خانة كعبه را با پارچة يمني
پوشانيد، بعد از پيامبر (ص) عمر و عثمان كعبه را با قَباطي كه
پارچه‌اي از مصر و سفيد و نازك است پوشش دادند. (5) بعضي هم گفته‌اند: كعبه قبل از اسلام
هم با قَباطي پوشيده مي‌شد. (6)
هارون الرشيد
در دوران خود فرمان داد كه جامة كعبه از قباطي مصر بافته شود كه در سال ۱۹۰ هجري آماده و بر كعبه انداخته شد. (7) در سال ۲۰۰ هجري، حسين بن حسين أفطس طالبي علوي،
رو به سوي مكه نهاد و در شورشي كه ايجاد نمود مكه را به تصّرف خويش در آورد و به
درون كعبه قدم گذارد و سپس تمامي جامه‌هاي آن را برداشت و از آن خود نمود. آن
گاه به وسيلة دو جامه از ابريشم سبك كه يكي زرد و ديگري سفيد بود كعبه را پوشانيد. (8)
در دوران خلافت
مأمون به وي اطلاع دادند كه جامة ديباي قرمز كعبه پيش از رسيدن زمان قرار دادن
جامة دوم نمناك و فرسوده مي‌شود. مأمون در اين‌باره از «مبارك طبري» كه در آن
هنگام فرستادة ويژة او به مكه بود پرسيد: كعبه در چه جامه‌اي بهتر و زيباتر خواهد
بود؟ او در جواب گفت: در جامة سپيد، پس مأمون فرمان داد جامه‌اي از ديباي سفيد
بافتند و در سال ۲۰۶ هجري بر كعبه معظمه آويختند. (9)
در بعضي از
نوشته‌ها هم‌چنين آمده است: در دوران جاهليّت، قريش در پوشش كعبه به صورت اشتراكي
عمل مي‌كردند، پوشش كعبه تا زمان ابو ربيعة بن مغيرة به اين كيفّيت ادامه يافت و
همو بود كه گفت: اين مسئوليت را يك سال من به تنهائي به عهده مي‌گيرم و يك سال به
عهدة قريش باشد و تا آخر عمر اين كار را ادامه داد. سپس رسول خدا(ص) كعبه را با پارچة يماني پوشاند. علي(ع) و خلفاي سه گانه و مأمون و
متوّكل عباسي هم (اين گونه) به كعبه جامه پوشاندند. (10)
فاكهي گفته
است: مأمون خليفة عباسي كعبه را با ديباي سفيد پوشانيد، بعد از او هم‌چنين بود تا
در دوران فاطميون بين سالهاي ۵۶۷ ۲۹۷ ه (فاطميون دولتي را در تونس تأسيس
كرده و حكمراني آنان به مصر و سوريه و لبنان و فلسطين گسترش يافت) (11) كعبه با ديباي سفيد پوشيده شد و محمد
بن سبكتكين جامة كعبه را از ديباي زرد تهيّه كرد.(
آغاز پوشش كعبه
با رنگ سياه: الناصر لدين الله، خليفه عباسي، (حكومت ۵۷۵-۶۲۲ه. ق) نخستين كسي است كه كعبه را با
ديباي (ابريشم) سياه رنگ پوشاند و از آن زمان به بعد تا كنون كعبه سالي يك بار با
جامة سياه پوشيده مي‌شود.(13)
فارسي مي‌گويد:
از آن هنگام ديباي سياه هم‌چنان به عنوان جامه براي كعبه معمول گرديد. (14)
علّت سياه بودن
پوشش خانه كعبه: به نظر مي‌رسد با توّجه به حرارت فوق العادة خورشيد در مكه و
استقامت بيشتر رنگ سياه در برابر آفتاب جامة كعبه از بهترين پارچه‌ها با رنگ سياه
تهيّه مي‌شود.
پی نوشت ها:
1_كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران:
دارالكتب الاسلاميّه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ ش، ج۴، ص۲۱۵ ج۱. الحرالعاملي، محمد بن الحسن، وسائل
الشيعه، بيروت: دارالاحياء التراث العربي، چاپ پنجم، ۱۴۰۳ه، ج۹، ص ۳۲۴. و ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، فتح
الباري في شرح صحيح البخاري، بيروت: دارالكتب العلميه، چاپ اول، ۱۴۱۰ه، ج ۳، ص ۵۸۵.
2_ازرقي، محمدبن عبدالله، اخبار مكه،
بيروت: دارالاندلس، ص۲۵۰ ۲۴۹. ابن حجر عسقلاني، همان، ج۳، ص ۵۸۵.
3_ابن حجر عسقلاني، همان، ج۳، ص۵۸۶.
4_صدوق، محمد بن علي بن الحسين، من
لايحضره الفقيه، قم: مؤسسة النشر الاسلامي، ۱۴۰۴ه، ج۲، ص۲۳۲ و ص۲۳۵، ج ۲۲۸۶.
5_الازرقي، پيشين، ص ۲۵۳. ابن حجر عسقلاني، پيشين، ج۳، ص۵۸۵.
6_ابن هشام، السيرة النبوّية، بيروت:
داراحياء التراث العربي، (بي تا) ج۲، ص۲۱۱.
7_فصلنامه ميقات حج، شماره ۲۶، زمستان ۱۳۷۷، ص۱۱۶.
8_همان، ص۱۱۶.
9_همان، ص۱۱۷ ۱۱۶.
10_ابن هشام، پيشين، ج۱، ص۲۵، پاورقي شماره ۴.
11_ المنجد في الاعلام، مادّه فطم.
12_ابن حجر عسقلاني، پيشين، ج۳، ص۵۸۷.
13_همان، ص۵۸۷. ابن هشام، پيشين، پاورقي.
14_ فضلنامه ميقات حج، پيشين، ص۱۲۲.
منبع:حج
211008