واکنش مردم به تمثیل های قرآنی!

إِنَّ اللَّهَ لا يَسْتَحْيي‏ أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثيراً وَ يَهْدي بِهِ كَثيراً وَ ما يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقينَ (بقره،26)

ترجمه: همانا خداوند از اینكه به پشه ‏اى، (یا پست ‏تر) و یا بالاتر از آن مثال بزند، شرم ندارد. پس آنها كه ایمان دارند، مى ‏دانند كه آن مثال، از طرف پروردگارشان، به حق و بجاست، ولى كسانى كه كفر ورزیدند، مى‏ گویند: «خدا، از این مثل چه قصد و منظورى داشته است؟» آرى خداوند با این مثال، بسیارى را گمراه و بسیارى را هدایت مى ‏فرماید. امّا بدانید كه خداوند، جز افراد فاسق را، بدان گمراه نمى ‏سازد.

مخالفان اسلام كه از آوردنِ كتابى مثل قرآن عاجز مانده و در برابر منطقِ محكم قرآن، حرفى نداشتند، مثال ‏هاى قرآن را بهانه قرار داده و مى ‏گفتند: خداوند برتر از آن است كه چنین مثال ‏هایى بزند، براى خدا زشت است كه به عنكبوت یا مگس مثال بزند؛ این مثال‏ ها با مقام خداوند سازگار نیست؛ مَثَل ‏زدن كار بشر است نه كار خدا.

آنها كه اصلِ وجود خدا را هم قبول نداشتند، مى ‏خواستند با این حرف ‏ها مسلمانان را نسبت به قرآن و پیامبر (ص)، دچار شك و تردید كرده و ایمان آنها را متزلزل سازند.

در حالی كه اوّلاً همه مثال ‏هاى قرآن این گونه نیست، چنان كه در آیات قبل، خداوند منافقان را به مسافر در راه مانده ‏اى تشبیه كرد كه انواع خطراتِ زمینى و آسمانى، او را فراگرفته و نورى براى ادامه مسیر ندارد.

و ثانیاً مثال، وسیله ‏اى براى تجسّم حقیقت است؛ لذا وقتى گوینده در مقام تحقیر و یا بیان ضعفِ كسى است، او را به موجود ضعیفى همچون مگس یا پشه، تشبیه مى ‏كند، چنان كه در آیه 73 سوره حج مى‏ فرماید: «آنهایى را كه به جاى خداوند مى ‏پرستید، حتى نمى‏ توانند مگسى بیافرینند، اگرچه به كمك یكدیگر هم بیایند. و اگر هم مگس چیزى از آنها برُباید، قدرت پس گرفتنِ آن را ندارند. چه ضعیف است طلب‏ كننده و طلب ‏شونده»

این آیه نیز مى ‏فرماید: خداوند از اینكه به پشه یا پست ‏تر از آن مثال بزند، اِبایى ندارد، زیرا حقایقِ معنوى و عقلانى را باید در لباسِ مثال ‏هاىِ محسوس بیان كرد تا مردم بفهمند، و در مثال تفاوتى میان فیل و پشه نیست، هر كدام به مناسبت موضوع به كار مى ‏رود.

البته مردم در برابر مثال ‏هاى قرآن دو دسته ‏اند، گروهى آن را مى ‏فهمند و مایه هدایت آنها مى ‏شود، ولى كسانى از روى بهانه ‏جویى و كینه ‏توزى با قرآن و پیامبر (ص) برخورد مى ‏كنند، كه نه فقط از قرآن بهره ‏اى نمى ‏برند، بلكه به خاطر شك و دودلى كه نسبت به قرآن پیدا مى‏كنند از هدایت دور شده و گرفتار گمراهى بیشتر مى ‏شوند.

 از این آیه مى‏ آموزیم كه:

* شرم و حیا، در آموزش و یادگیرى معارفِ دینى، پسندیده نیست، بلكه مربوط به مواردى است كه كارى شرعاً یا عقلاً یا عرفاً زشت و ناپسند باشد.

* حقایق و معارفِ بلند را باید به زبان ساده گفت تا عموم مردم استفاده كنند. همان گونه كه خداوند هم با مثال مطالب خود را بیان مى ‏كند.

* مثال‏ هاى قرآن، بر اساس امور واقعى و محسوس است، نه امورى تخیّلى و موهوم، لذا گاهى به حیوانات، مَثَل مى ‏زند و گاهى به پدیده‏ هاى طبیعى همچون رعد و برق و باران.

* گناه، مانعِ شناخت درست حقایق، و موجب گمراهى انسان مى‏ گردد.

* آن چه از جانب خداست، بیان حقایق است، هدایت پذیرى یا گمراهى، نتیجه عكس ‏العمل انسان در برابر آن حقیقت است.