شرح دعای روز پانزدهم؛
خدایا! در این روز طاعت بندگان خاشع را نصیب من گردان و سینه مرا از طریق انابه همچون بندگان خاشع و خائف، گشاده فرما، به امان خود ای ایمنی دلهای ترسان.
عقیق:شرح دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان به قلم حسین محمدی فام نویسنده کتاب «تاآسمان» را در ادامه می خوانید؛
اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فیهِ طاعةَ الخاشعینَ، وَاشْرَحْ فیهِ صَدری بِإنابَةِ المُخْبِتینَ، بِأمانِکَ یاأمانَ الخائفینَ
خدایا! در این روز طاعت بندگان خاشع را نصیب من گردان و سینه مرا از طریق انابه همچون بندگان خاشع و خائف، گشاده فرما، به امان خود ای ایمنی دلهای ترسان.
به شرح دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان رسیدیم. از خداوند سبحان مسألت می کنیم به احترام کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی(ع) که این روز، مصادف با روز ولادت آن بزرگوار است به ما توفیق درک معارف اسلام و عمل به دستورات قرآن و عترت عنایت فرماید.
در فراز آغازین این دعا از خداوند متعال برای خود اطاعت همراه با خشوع و فروتنی مسألت می کنیم.
یکی از صفات مؤمنین واقعی خشوع است. خشوع را به تذلّل و تواضع، خضوع و فروتنی کردن معنا کرده‌اند.[۱]
قرآن کریم در شرح صفات کسانی که به قرآن علم و ایمان دارند، چنین می‌فرماید: و یَخِرُّون لِلْاَذْقانِ یَبْکونَ و یَزیدُهُم خُشُوعاً[۲] ؛ روی زمین می‌افتند و گریه می‌کنند و بر فروتنی آنها می‌افزاید.
این صفت یعنی فروتنی و خشوع که شامل قلب و دل و خشوع اعضاء و جوارح می‌شود، از بارزترین صفات اهل ایمان است.
در اهمیت این صفت در حدیث معراج آمده است که خداوند فرمود: هیچ بنده‌ای مرا نشناخت و در برابرم خاشع نشد مگر آن که همه اشیاء در برابر او خشوع کردند. [۳] و این بدین معنی است که اگر انسان در برابر خداوند و دستورات او سر به اطاعت خم کند، تمام هستی در مقابلش فروتنی خواهند کرد.
حضرت امام صادق (ع) فرمودند: ایمان نباشد؛ مگر با عمل و عمل نباشد مگر با یقین و یقین تحقق نمی‌یابد مگر با خشوع.[۴]
حضرت امام علی (ع) نیز در توصیف خشوع فرموده اند: خشوع، یاوری نیکو است برای دعا.[۵]
طبق این حدیث نورانی چه خوب است دعاهایمان را با حال خضوع و خشوع بخوانیم تا ان‌شاءالله به اجابت نزدیک‌تر باشد.
از بارزترین صحنه‌های تجلّی خشوع مؤمن، نماز اوست و خشوع در نماز معنای کامل‌تری پیدا می‌کند.
حضرت رسول (ص)در این باره فرمودند: خشوع، تواضع داشتن در نماز است و اینکه بنده با تمام دل و وجود به پروردگارش روی آورد.[۶]
البته اگر بخواهیم در مقابل خداوند عالم فروتن باشیم باید ابتدا دلمان را خاشع گردانیم.
حضرت علی (ع) در این خصوص می فرماید: دلت باید برای خداوند سبحان خاشع شود که هرکس دلش خاشع شد، همه ارکان بدنش خاشع شود.[۷]
اما از این نکته مهم نیز نباید غافل شویم که اگر خدای ناکرده، خشوع جسم بیش از خشوع دل باشد، طبق فرمایش پیامبر اکرم (ص)، این نِفاق است.[۸]
از خداوند متعال مسألت می‌کنیم که این صفت را در تمام اعمالمان به ویژه هنگام اقامه نماز به ما ارزانی کند تا ما نیز همانند مؤمنان واقعی از مصادیق آیه شریفه الذینَ‌هُمْ فیِ صَلاتِهِمْ خاشِعون[۹] ؛ آنان که در نمازشان خاشع هستند. محسوب شویم.
درخواست بعدی ما در قالب این دعای شریف، شرح صدر است.
اگر بخواهیم شرح صدر را به فارسی ترجمه کنیم باید آن را به گشادگی سینه یا سینه گشاده و فراخ معنا کنیم.
اما در حقیقت واژه شرح صدر در حوزه دین یک اصطلاح است که باید با رجوع به قرآن و روایات، آن را ترجمه کرد تا معنای دقیق‌تری از آن به دست آید.
قرآن کریم این اصطلاح را در مورد رسول بزرگوار اسلام حضرت محمد (ص) به کار برده و آن را از عنایات خاص الهی به ایشان ذکر می‌کند: اَلَمْ نَشْرَح لَکَ صدرک؟[۱۰] ؛ آیا برای تو سینه‌ات را نگشاده‌ایم؟.
حال، برای روشن تر شدن بحث، نظری اجمالی به برخی روایات در این زمینه می اندازیم تا معنا و راه حصول این صفت برایمان آشکار شود:
از پیامبر خدا (ص) سئوال شد که شرح صدر چیست؟ ایشان فرمودند: نوری است که خداوند در دل مؤمن می‌افکند و بدان سبب، سینه‌اش فراخ می‌گردد و گشاده می‌شود.
عرض کردند: آیا برای شناخت آن نشانه‌ای وجود دارد؟ پیامبر(ص) فرمودند: آری، روی آوردن به سرای جاودانی و دوری گزیدن از سرای پوچی و فریب و آماده شدن برای مرگ، پیش از فرارسیدن آن.[۱۱]
حضرت علی (ع) نیز فرمودند: یاد خدا شرح صدر می‌بخشد. [۱۲]
حضرت امام علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) در بیان اهمیت فوق العاده شرح صدر فرمودند: هرگاه خداوند عزوجل بنده‌ای را برای [اداره] امور بندگانش برگزیند، برای این امر به او شرح صدر عطا می‌کند؛ چشمه‌های حکمت را در دلش جاری می‌سازد و به او علم و دانش الهام می‌فرماید.[۱۳]
قرآن کریم شرح صدر را برای پذیرش اسلام از نشانه های هدایت معرفی می کند.
فَمَنْ یُرِدِاللهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یُشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاِسْلام[۱۴]؛ پس هرکه خدا بخواهد او را هدایت کند، سینه‌اش را برای اسلام گشاده می‌کند. عبدالله ابن مسعود می‌گوید: خدمت پیامبر اکرم (ص) رسیدم، ایشان فرمود: ای پسر مسعود! هرکس که خداوند سینه‌اش را برای اسلام بگشاید، او دارای نوری از پروردگار خویش شود؛ زیرا نور هرگاه در دل بیفتد، دل گشاده و فراخ گردد. [۱۵]
اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فیهِ طاعةَ الخاشعینَ، وَاشْرَحْ فیهِ صَدری بِإنابَةِ المُخْبِتینَ، بِأمانِکَ یاأمانَ الخائفینَ
خدایا! در این روز طاعت بندگان خاشع را نصیب من گردان و سینه مرا از طریق انابه همچون بندگان خاشع و خائف، گشاده فرما، به امان خود ای ایمنی دلهای ترسان.
به شرح دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان رسیدیم. از خداوند سبحان مسألت می کنیم به احترام کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی(ع) که این روز، مصادف با روز ولادت آن بزرگوار است به ما توفیق درک معارف اسلام و عمل به دستورات قرآن و عترت عنایت فرماید.
در فراز آغازین این دعا از خداوند متعال برای خود اطاعت همراه با خشوع و فروتنی مسألت می کنیم.
یکی از صفات مؤمنین واقعی خشوع است. خشوع را به تذلّل و تواضع، خضوع و فروتنی کردن معنا کرده‌اند.[۱]
قرآن کریم در شرح صفات کسانی که به قرآن علم و ایمان دارند، چنین می‌فرماید: و یَخِرُّون لِلْاَذْقانِ یَبْکونَ و یَزیدُهُم خُشُوعاً[۲] ؛ روی زمین می‌افتند و گریه می‌کنند و بر فروتنی آنها می‌افزاید.
این صفت یعنی فروتنی و خشوع که شامل قلب و دل و خشوع اعضاء و جوارح می‌شود، از بارزترین صفات اهل ایمان است.
در اهمیت این صفت در حدیث معراج آمده است که خداوند فرمود: هیچ بنده‌ای مرا نشناخت و در برابرم خاشع نشد مگر آن که همه اشیاء در برابر او خشوع کردند. [۳] و این بدین معنی است که اگر انسان در برابر خداوند و دستورات او سر به اطاعت خم کند، تمام هستی در مقابلش فروتنی خواهند کرد.
حضرت امام صادق (ع) فرمودند: ایمان نباشد؛ مگر با عمل و عمل نباشد مگر با یقین و یقین تحقق نمی‌یابد مگر با خشوع.[۴]
حضرت امام علی (ع) نیز در توصیف خشوع فرموده اند: خشوع، یاوری نیکو است برای دعا.[۵]
طبق این حدیث نورانی چه خوب است دعاهایمان را با حال خضوع و خشوع بخوانیم تا ان‌شاءالله به اجابت نزدیک‌تر باشد.
از بارزترین صحنه‌های تجلّی خشوع مؤمن، نماز اوست و خشوع در نماز معنای کامل‌تری پیدا می‌کند.
حضرت رسول (ص)در این باره فرمودند: خشوع، تواضع داشتن در نماز است و اینکه بنده با تمام دل و وجود به پروردگارش روی آورد.[۶]
البته اگر بخواهیم در مقابل خداوند عالم فروتن باشیم باید ابتدا دلمان را خاشع گردانیم.
حضرت علی (ع) در این خصوص می فرماید: دلت باید برای خداوند سبحان خاشع شود که هرکس دلش خاشع شد، همه ارکان بدنش خاشع شود.[۷]
اما از این نکته مهم نیز نباید غافل شویم که اگر خدای ناکرده، خشوع جسم بیش از خشوع دل باشد، طبق فرمایش پیامبر اکرم (ص)، این نِفاق است.[۸]
از خداوند متعال مسألت می‌کنیم که این صفت را در تمام اعمالمان به ویژه هنگام اقامه نماز به ما ارزانی کند تا ما نیز همانند مؤمنان واقعی از مصادیق آیه شریفه الذینَ‌هُمْ فیِ صَلاتِهِمْ خاشِعون[۹] ؛ آنان که در نمازشان خاشع هستند. محسوب شویم.
درخواست بعدی ما در قالب این دعای شریف، شرح صدر است.
اگر بخواهیم شرح صدر را به فارسی ترجمه کنیم باید آن را به گشادگی سینه یا سینه گشاده و فراخ معنا کنیم.
اما در حقیقت واژه شرح صدر در حوزه دین یک اصطلاح است که باید با رجوع به قرآن و روایات، آن را ترجمه کرد تا معنای دقیق‌تری از آن به دست آید.
قرآن کریم این اصطلاح را در مورد رسول بزرگوار اسلام حضرت محمد (ص) به کار برده و آن را از عنایات خاص الهی به ایشان ذکر می‌کند: اَلَمْ نَشْرَح لَکَ صدرک؟[۱۰] ؛ آیا برای تو سینه‌ات را نگشاده‌ایم؟.
حال، برای روشن تر شدن بحث، نظری اجمالی به برخی روایات در این زمینه می اندازیم تا معنا و راه حصول این صفت برایمان آشکار شود:
از پیامبر خدا (ص) سئوال شد که شرح صدر چیست؟ ایشان فرمودند: نوری است که خداوند در دل مؤمن می‌افکند و بدان سبب، سینه‌اش فراخ می‌گردد و گشاده می‌شود.
عرض کردند: آیا برای شناخت آن نشانه‌ای وجود دارد؟ پیامبر(ص) فرمودند: آری، روی آوردن به سرای جاودانی و دوری گزیدن از سرای پوچی و فریب و آماده شدن برای مرگ، پیش از فرارسیدن آن.[۱۱]
حضرت علی (ع) نیز فرمودند: یاد خدا شرح صدر می‌بخشد. [۱۲]
حضرت امام علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) در بیان اهمیت فوق العاده شرح صدر فرمودند: هرگاه خداوند عزوجل بنده‌ای را برای [اداره] امور بندگانش برگزیند، برای این امر به او شرح صدر عطا می‌کند؛ چشمه‌های حکمت را در دلش جاری می‌سازد و به او علم و دانش الهام می‌فرماید.[۱۳]
قرآن کریم شرح صدر را برای پذیرش اسلام از نشانه های هدایت معرفی می کند.
فَمَنْ یُرِدِاللهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یُشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاِسْلام[۱۴]؛ پس هرکه خدا بخواهد او را هدایت کند، سینه‌اش را برای اسلام گشاده می‌کند. عبدالله ابن مسعود می‌گوید: خدمت پیامبر اکرم (ص) رسیدم، ایشان فرمود: ای پسر مسعود! هرکس که خداوند سینه‌اش را برای اسلام بگشاید، او دارای نوری از پروردگار خویش شود؛ زیرا نور هرگاه در دل بیفتد، دل گشاده و فراخ گردد. [۱۵]
پی نوشت:
[۱] قاموس قرآن، ج ۲ و فرهنگ ابجدی
[۲] سوره مبارکه اسراء، آیه ۱۰۹
[۳] ارشاد القلوب، ص ۲۰۳
[۴] میزان الحکمه، ح ۴۸۶۹
[۵] همان، ح ۴۸۶۶
[۶] میزان الحکمه ، ح ۴۸۷۱
[۷] غررالحکم، ح ۷۳۶۹
[۸] الکافی، ج ۲، ص ۳۹۶
[۹] سوره مبارکه مؤمنون، آیه ۲
[۱۰] سوره مبارکه انشراح ، آیه ۱
[۱۱] مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۵۶۱
[۱۲] غررالحکم، ح ۸۳۵
[۱۳] الکافی، ج ۱، ص ۲۰۲
[۱۴] سوره مبارکه انعام، آیه ۱۲۵
[۱۵] میزان الحکمه، ح ۱۷۰۹۴
منبع:مهر
[۱] قاموس قرآن، ج ۲ و فرهنگ ابجدی
[۲] سوره مبارکه اسراء، آیه ۱۰۹
[۳] ارشاد القلوب، ص ۲۰۳
[۴] میزان الحکمه، ح ۴۸۶۹
[۵] همان، ح ۴۸۶۶
[۶] میزان الحکمه ، ح ۴۸۷۱
[۷] غررالحکم، ح ۷۳۶۹
[۸] الکافی، ج ۲، ص ۳۹۶
[۹] سوره مبارکه مؤمنون، آیه ۲
[۱۰] سوره مبارکه انشراح ، آیه ۱
[۱۱] مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۵۶۱
[۱۲] غررالحکم، ح ۸۳۵
[۱۳] الکافی، ج ۱، ص ۲۰۲
[۱۴] سوره مبارکه انعام، آیه ۱۲۵
[۱۵] میزان الحکمه، ح ۱۷۰۹۴
منبع:مهر
