آثار و برکات انفاق/
انفاق در راه خدا قسمتى از گناهان را مى‌پوشاند که آن قسمت بستگى به «مقدار انفاق» و «میزان اخلاص» دارد.
عقیق: آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیات 270 و 271 سوره مبارکه «بقره» به اهمیت انفاق اشاره کرده است که متن آن در ادامه می‌آید؛
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ
«وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ ۗ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ * إِن تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ ۖ وَإِن تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ ۚ وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّئَاتِکُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ؛ و هر چیز را که انفاق مى‌کنید، یا نذر مى‌کنید (که در راه خدا انفاق نمایید)، خداوند از آن آگاه است. و ستمکاران (ریا کار و منت گذار)، هیچ یاورى ندارند. اگر صدقات (و انفاق هاى خود) را آشکار کنید، خوب است و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید، براى شما بهتر است و از گناهان شما مى‌کاهد و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است». (بقره/ 270 و 271)
چگونگى انفاق‌ها
به دنبال آیات گذشته که درباره انفاق و بخشش در راه خدا و انتخاب اموال خوب براى این کار، توأم با اخلاق و اخلاص بحث مى‌کرد، در این دو آیه، سخن از چگونگى انفاق‌ها و علم خداوند نسبت به آن است.
در آیه نخست، مى‌فرماید: «آنچه را که انفاق مى‌کنید یا نذرهایى که (در این زمینه کرده‌اید) خداوند همه آنها را مى‌داند» (وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَة أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْر فَإِنَّ اللّهَ یَعْلَمُهُ).
کم باشد یا زیاد، خوب باشد یا بد، از طریق حلال تهیه شده باشد، یا حرام، با اخلاص همراه باشد، یا توأم با ریا، همراه با منت و آزار باشد، یا بدون آن، از اموالى باشد که خداوند دستور انفاق آن را داده است، یا به وسیله نذر بر خود واجب کرده باشید، هر گونه باشد، خدا از تمام جزئیات آن آگاه است و جزاى آن را از خوب و بد به تناسب آن خواهد داد.
و در پایان آیه مى‌فرماید: «و ظالمان یاورى ندارند» (وَ ما لِلظّالِمینَ مِنْ أَنْصار).
«ظالمان» در اینجا اشاره به ثروت اندوزان بخیل و انفاق‌کنندگان ریاکار، و منت گذاران و مردم آزاران است، که خداوند آنها را یارى نمى‌کند و انفاقشان نیز در دنیا و آخرت یاورشان نخواهد بود.
یا کسانى که به خاطر ترک انفاق به محرومان و تهیدستان، هم به آنها ظلم کردند، هم به جامعه و هم به خویشتن.
یا کسانى که انفاق‌ها را در محل شایسته خود به کار نگرفتند، زیرا ظلم به معنى وسیع کلمه، به معنى هر گونه کارى است که در غیر مورد خود انجام گیرد، و از آنجا که منافاتى در میان این معانى سه گانه نیست، ممکن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشد.
آرى، آنها نه در دنیا یار و یاورى دارند، و نه در قیامت شفاعت کننده‌اى و این خاصیت ظلم و ستم، در هر چهره و به هر شکل است.
ضمناً از این آیه استفاده مى‌شود که: نذر مشروعیت دارد، و باید به آن عمل کرد. و این از امورى بوده که قبل از اسلام وجود داشته، و اسلام بر آن صحه گذاشته است.
در دومین آیه، سخن از چگونگى انفاق از نظر آشکار و پنهان بودن است، مى‌فرماید: «اگر انفاق‌ها را آشکار کنید، چیز خوبى است، و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید براى شما بهتر است» (إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ).
«و بخشى از گناهان شما را مى‌پوشاند (و در پرتو این کار، بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است» (وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ).
انفاق آشکار و پنهان
تردیدى نیست که انفاق علنى و آشکار در راه خدا و اختفاى آن هر کدام اثر مفیدى دارد؛ زیرا هنگامى که انسان به طور آشکار و علنى مال خود را در راه خدا انفاق مى‌کند اگر انفاق واجب باشد، گذشته از این که مردم تشویق به این گونه کارهاى نیک مى‌شوند، رفع این تهمت نیز از انسان مى‌گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.
و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملى است که مردم را به کارهاى خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهاى نیک اجتماعى و عام المنفعه تشویق مى‌کند.
و چنانچه انفاق به طور مخفى، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائى در آن کمتر است، و خلوص بیشترى در آن خواهد بود، مخصوصاً درباره کمک به محرومان، آبروى آنها بهتر حفظ مى‌شود، و لذا آیه فوق مى‌گوید: «هر یک از دو کار در مورد خود خوب و شایسته است».
بعضى از مفسران گفته‌اند: این دستور تنها درباره انفاق‌هاى مستحبى است و انفاق‌هاى واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنى باشد.
ولى مسلّم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفاى انفاق) جنبه عمومى و همگانى ندارد بلکه موارد مختلف است در پاره‌اى از موارد که اثر تشویقى آن بیشتر است و لطمه‌اى به اخلاص نمى‌زند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردى که افراد آبرومندى هستند که حفظ آبروى آنها ایجاب مى‌کند، انفاق به صورت مخفى انجام گیرد و بیم ریاکارى و عدم اخلاص مى‌رود، مخفى ساختن آن بهتر خواهد بود.
در بعضى احادیث تصریح شده انفاق‌هاى واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاق‌هاى مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمایید اما انفاق‌هاى مستحب اگر مخفى باشد بهتر است».
این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظایف واجب کمتر به ریا آمیخته مى‌شود، چون وظیفه‌اى است که در محیط اسلامى هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعى است که باید همه بپردازند.
بنابراین، اظهار آن بهتر است و اما انفاق‌هاى مستحبى چون جنبه الزامى ندارد، ممکن است اظهار آن به خلوص نیت لطمه بزند، لذا اختفاى آن شایسته‌تر مى‌باشد.
انفاق و آمرزش/ افرادی که همواره مورد لطف خداوند هستند
از جمله «وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ» استفاده مى‌شود: انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عمیق دارد، زیرا بعد از دستور انفاق در این جمله مى‌فرماید: «و گناهان شما را مى‌پوشاند».
البته، مفهوم این سخن آن نیست که بر اثر انفاقِ کوچکى، همه گناهان بخشوده خواهد شد، بلکه با توجه به کلمه «مِنْ» که معمولاً براى «تبعیض» به کار مى‌رود استفاده مى‌شود که انفاق، قسمتى از گناهان را مى‌پوشاند. روشن است که آن قسمت بستگى به «مقدار انفاق» و «میزان اخلاص» دارد.
درباره این که انفاق سبب آمرزش مى‌شود از طرق اهل بیت(علیهم السلام) و اهل تسنن روایات زیادى وارد شده است از جمله در حدیثى آمده است: «انفاق نهانى خشم خدا را فرو مى‌نشاند، و همان طور که آب آتش را خاموش مى‌کند گناه انسان را از بین مى‌برد».
و نیز در روایتى آمده است: «هفت کس هستند که خداوند آنها را در سایه لطف خود قرار مى‌دهد، در روزى که سایه‌اى جز سایه او نیست:
پیشواى دادگر؛
جوانى که در بندگى پروردگار پرورش مى‌یابد؛
کسى که قلب او با مسجد پیوسته است تا بار دیگر به سوى آن باز گردد؛
کسانى که یکدیگر را براى خدا دوست دارند با محبت گرد هم آیند و با محبت متفرق شوند؛
کسى که زن زیباى صاحب مقامى او را به گناه دعوت کند و او بگوید من از خدا مى‌ترسم؛
کسى که انفاق نهانى مى‌کند به طورى که دست راست او از انفاقى که دست چپ او کرده آگاه نمى گردد!
و کسى که تنها به یاد خدا مى‌افتد و قطره اشکى از گوشه‌هاى چشم او سرازیر مى‌شود».
انفاق و نیت پاک
ضمناً مفهوم جمله «وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیْرٌ» این است که: خدا عالم است به آنچه انفاق مى کنید، چه آشکار باشد، و چه مخفى و همچنین او از نیات شما آگاه است که اظهار و اخفاى انفاق را به چه منظور و هدفى انجام مى دهید.
در هر حال آنچه در انفاق مؤثر است نیت پاک و خلوص در عمل است، به علاوه، دانستن و ندانستن مردم اثرى ندارد، و آنچه مهم است علم خداست؛ زیرا اوست که جزاى اعمال انسان را مى دهد و از نهان و آشکار آگاه است.
منبع:فارس
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ
«وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ ۗ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ * إِن تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ ۖ وَإِن تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ ۚ وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّئَاتِکُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ؛ و هر چیز را که انفاق مى‌کنید، یا نذر مى‌کنید (که در راه خدا انفاق نمایید)، خداوند از آن آگاه است. و ستمکاران (ریا کار و منت گذار)، هیچ یاورى ندارند. اگر صدقات (و انفاق هاى خود) را آشکار کنید، خوب است و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید، براى شما بهتر است و از گناهان شما مى‌کاهد و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است». (بقره/ 270 و 271)
چگونگى انفاق‌ها
به دنبال آیات گذشته که درباره انفاق و بخشش در راه خدا و انتخاب اموال خوب براى این کار، توأم با اخلاق و اخلاص بحث مى‌کرد، در این دو آیه، سخن از چگونگى انفاق‌ها و علم خداوند نسبت به آن است.
در آیه نخست، مى‌فرماید: «آنچه را که انفاق مى‌کنید یا نذرهایى که (در این زمینه کرده‌اید) خداوند همه آنها را مى‌داند» (وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَة أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْر فَإِنَّ اللّهَ یَعْلَمُهُ).
کم باشد یا زیاد، خوب باشد یا بد، از طریق حلال تهیه شده باشد، یا حرام، با اخلاص همراه باشد، یا توأم با ریا، همراه با منت و آزار باشد، یا بدون آن، از اموالى باشد که خداوند دستور انفاق آن را داده است، یا به وسیله نذر بر خود واجب کرده باشید، هر گونه باشد، خدا از تمام جزئیات آن آگاه است و جزاى آن را از خوب و بد به تناسب آن خواهد داد.
و در پایان آیه مى‌فرماید: «و ظالمان یاورى ندارند» (وَ ما لِلظّالِمینَ مِنْ أَنْصار).
«ظالمان» در اینجا اشاره به ثروت اندوزان بخیل و انفاق‌کنندگان ریاکار، و منت گذاران و مردم آزاران است، که خداوند آنها را یارى نمى‌کند و انفاقشان نیز در دنیا و آخرت یاورشان نخواهد بود.
یا کسانى که به خاطر ترک انفاق به محرومان و تهیدستان، هم به آنها ظلم کردند، هم به جامعه و هم به خویشتن.
یا کسانى که انفاق‌ها را در محل شایسته خود به کار نگرفتند، زیرا ظلم به معنى وسیع کلمه، به معنى هر گونه کارى است که در غیر مورد خود انجام گیرد، و از آنجا که منافاتى در میان این معانى سه گانه نیست، ممکن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشد.
آرى، آنها نه در دنیا یار و یاورى دارند، و نه در قیامت شفاعت کننده‌اى و این خاصیت ظلم و ستم، در هر چهره و به هر شکل است.
ضمناً از این آیه استفاده مى‌شود که: نذر مشروعیت دارد، و باید به آن عمل کرد. و این از امورى بوده که قبل از اسلام وجود داشته، و اسلام بر آن صحه گذاشته است.
در دومین آیه، سخن از چگونگى انفاق از نظر آشکار و پنهان بودن است، مى‌فرماید: «اگر انفاق‌ها را آشکار کنید، چیز خوبى است، و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید براى شما بهتر است» (إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ).
«و بخشى از گناهان شما را مى‌پوشاند (و در پرتو این کار، بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است» (وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ).
انفاق آشکار و پنهان
تردیدى نیست که انفاق علنى و آشکار در راه خدا و اختفاى آن هر کدام اثر مفیدى دارد؛ زیرا هنگامى که انسان به طور آشکار و علنى مال خود را در راه خدا انفاق مى‌کند اگر انفاق واجب باشد، گذشته از این که مردم تشویق به این گونه کارهاى نیک مى‌شوند، رفع این تهمت نیز از انسان مى‌گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.
و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملى است که مردم را به کارهاى خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهاى نیک اجتماعى و عام المنفعه تشویق مى‌کند.
و چنانچه انفاق به طور مخفى، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائى در آن کمتر است، و خلوص بیشترى در آن خواهد بود، مخصوصاً درباره کمک به محرومان، آبروى آنها بهتر حفظ مى‌شود، و لذا آیه فوق مى‌گوید: «هر یک از دو کار در مورد خود خوب و شایسته است».
بعضى از مفسران گفته‌اند: این دستور تنها درباره انفاق‌هاى مستحبى است و انفاق‌هاى واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنى باشد.
ولى مسلّم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفاى انفاق) جنبه عمومى و همگانى ندارد بلکه موارد مختلف است در پاره‌اى از موارد که اثر تشویقى آن بیشتر است و لطمه‌اى به اخلاص نمى‌زند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردى که افراد آبرومندى هستند که حفظ آبروى آنها ایجاب مى‌کند، انفاق به صورت مخفى انجام گیرد و بیم ریاکارى و عدم اخلاص مى‌رود، مخفى ساختن آن بهتر خواهد بود.
در بعضى احادیث تصریح شده انفاق‌هاى واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاق‌هاى مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمایید اما انفاق‌هاى مستحب اگر مخفى باشد بهتر است».
این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد، زیرا انجام وظایف واجب کمتر به ریا آمیخته مى‌شود، چون وظیفه‌اى است که در محیط اسلامى هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعى است که باید همه بپردازند.
بنابراین، اظهار آن بهتر است و اما انفاق‌هاى مستحبى چون جنبه الزامى ندارد، ممکن است اظهار آن به خلوص نیت لطمه بزند، لذا اختفاى آن شایسته‌تر مى‌باشد.
انفاق و آمرزش/ افرادی که همواره مورد لطف خداوند هستند
از جمله «وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ» استفاده مى‌شود: انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عمیق دارد، زیرا بعد از دستور انفاق در این جمله مى‌فرماید: «و گناهان شما را مى‌پوشاند».
البته، مفهوم این سخن آن نیست که بر اثر انفاقِ کوچکى، همه گناهان بخشوده خواهد شد، بلکه با توجه به کلمه «مِنْ» که معمولاً براى «تبعیض» به کار مى‌رود استفاده مى‌شود که انفاق، قسمتى از گناهان را مى‌پوشاند. روشن است که آن قسمت بستگى به «مقدار انفاق» و «میزان اخلاص» دارد.
درباره این که انفاق سبب آمرزش مى‌شود از طرق اهل بیت(علیهم السلام) و اهل تسنن روایات زیادى وارد شده است از جمله در حدیثى آمده است: «انفاق نهانى خشم خدا را فرو مى‌نشاند، و همان طور که آب آتش را خاموش مى‌کند گناه انسان را از بین مى‌برد».
و نیز در روایتى آمده است: «هفت کس هستند که خداوند آنها را در سایه لطف خود قرار مى‌دهد، در روزى که سایه‌اى جز سایه او نیست:
پیشواى دادگر؛
جوانى که در بندگى پروردگار پرورش مى‌یابد؛
کسى که قلب او با مسجد پیوسته است تا بار دیگر به سوى آن باز گردد؛
کسانى که یکدیگر را براى خدا دوست دارند با محبت گرد هم آیند و با محبت متفرق شوند؛
کسى که زن زیباى صاحب مقامى او را به گناه دعوت کند و او بگوید من از خدا مى‌ترسم؛
کسى که انفاق نهانى مى‌کند به طورى که دست راست او از انفاقى که دست چپ او کرده آگاه نمى گردد!
و کسى که تنها به یاد خدا مى‌افتد و قطره اشکى از گوشه‌هاى چشم او سرازیر مى‌شود».
انفاق و نیت پاک
ضمناً مفهوم جمله «وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیْرٌ» این است که: خدا عالم است به آنچه انفاق مى کنید، چه آشکار باشد، و چه مخفى و همچنین او از نیات شما آگاه است که اظهار و اخفاى انفاق را به چه منظور و هدفى انجام مى دهید.
در هر حال آنچه در انفاق مؤثر است نیت پاک و خلوص در عمل است، به علاوه، دانستن و ندانستن مردم اثرى ندارد، و آنچه مهم است علم خداست؛ زیرا اوست که جزاى اعمال انسان را مى دهد و از نهان و آشکار آگاه است.
منبع:فارس
