آیت‌الله محمدی عراقی در همایش قرآن و معرفت‌شناسی
عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: زبان قرآن، زبان ادب و احترام است، اما بعضی جاها به دلیل اهمیت موضوع، آن چنان شوک‌آور و با تعبیرات تکان‌دهنده مسئله را مطرح می‌کند. لذا اگر رابطه علم و اخلاق یا رابطه علم و عمل، محکم نباشد، خداوند متعال انسان را به حمار و کلب تشبیه کرده است،
عقیق: آیت‌الله محمود محمدی عراقی عضو مجلس خبرگان رهبری در دومین همایش «قرآن و معرفت‌شناسی» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دانشگاه علامه برگزار شد، با اشاره به تمایزهای مهم مبنایی در موضوع معرفت‌شناسی قرآن، گفت: قرآن کتاب تخصصی و فلسفی نیست که موضوع معرفت‌شناسی به صورت یک بحث علمی و آکادمیک از آن انتظار باشد و به دلیل اهمیت این موضوع، بنده تاکنون در اهداف قرآنی سرفصلی را پیدا نکرده‌ام که در مباحث معرفت‌شناسی مطرح شود و در قرآن وجود نداشته باشد.
وی اظهار داشت: علاوه بر فلسفه اسلامی، در فلسفه غربی نیز موضوع معرفت، جایگاه مهمی دارد و در فلسفه مدرن غربی، بسیار به آن پرداخته شده و منابع و کتب زیادی به رشته تحریر درآمده است و فلسفه‌شناسی غرب با معرفت‌شناسی شروع شده و فلسفه اسلامی با علم‌النفس آغاز شده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری ابراز داشت: مبانی‌ای که در قرآن کریم مطرح شده، از مباحثی است که در معرفت‌شناسی مرسوم به آن پرداخته نشده و یا بسیار کم پرداخته شده است؛ روشی که راه میانبر است برای اینکه آن قله‌ها و شاهکارهای قرآنی را بتوان به آن علامت‌دار و اشاره کرد، از طریق واژه‌های کلیدی است که در قرآن آمده، از جمله اینکه کلیدواژه «غیب» یعنی چه و چه رابطه‌ای با معرفت‌شناسی دارد.
وی ادامه داد: قرآن کریم اهمیت بسیار زیادی به موضوع رابطه شناخت و معرفت با اخلاق داده و مباحثی را مطرح کرده که حتی برای امروز، تازه و بسیار علمی و کاربردی است. اگر تمام آیات قرآن را در یک موضوع عام با شاخه‌هایش طبقه‌بندی کنیم، می‌توان گفت قرآن به دلیل اینکه کتاب هدایت و کتاب زندگی است، با تقسیم‌بندی انسان‌ها و بیان ویژگی طوایف و گروه‌ها، سبک زندگی، آثار و نتایج انتخاب آنها در زندگی را نشان می دهد.
آیت‌الله محمدی عراقی عنوان کرد: بحث قرآن درباره کافران و منافقان، ریشه در معرفت‌شناسی دارد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «الذین یؤمنون بالغیب» در اینجا ایمان به غیب مطرح شده اما در واقع ریشه معرفت‌شناسی دارد، بنابراین چالش‌های اساسی‌ای که جهان‌بینی دینی با سایر جهان‌بینی‌ها دارد، اگر عمیق شویم، تمام آنها به مباحث معرفت‌شناسی بازمی‌گردد.
وی گفت: بیش از 300 آیه در قرآن کریم با موضوع معرفت‌شناسی است؛ کلیدواژه‌های خاص قرآن مانند؛ عقل،فکر، شعور با ترکیبات مختلف فعلی و اسمی بر معرفت‌شناسی دلالت دارد، از این رو در سوره مبارکه بقره وقتی خداوند می‌خواهد درباره کفار صحبت کند، یکی از شاخصه‌های آن، ریشه معرفت‌شناختی دارد، لذا وقتی درباره منافقان صحبت می‌کند، تعبیر لایعقلون و لایشعرون را به کار می‌برد.
عضو مجلس خبرگان رهبری، تصریح کرد: در زمینه رابطه ایمان و معرفت یکی از پرسش‌های قدیمی این است که حقیقت ایمان در برابر حقیقت علم چیست؟ کتاب‌های اختصاصی و تحقیقات دامنه‌داری در این خصوص انجام شده و صدها کتاب و مقاله نوشته و به فارسی ترجمه شده است. مهمترین و مبنایی‌ترین سؤال، مسئله تقدم علم و ایمان است که کدام بر دیگری مقدم است.
وی اظهار داشت: در جهان‌بینی اسلامی اصول دین، عقل و علم است که بر ایمان تقدم دارند، اما رابطه متقابلی بین این دو در قرآن دیده می‌شود و صریح‌ترین آیه قرآن کریم، آیه 29 سوره مبارکه انفال است که در آن خداوند متعال می‌فرماید «إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانًا». بنابراین تقوا که یک اصطلاح کاملاً دینی است و از ایمان سرچشمه می‌گیرد، موجب فرقان می‌شود، از این رو، رابطه علم و ایمان با هم رابطه متقابل بوده و نسبت به هم هم‌پوشانی دارند.
آیت‌الله محمدی عراقی با اشاره به رابطه معرفت‌شناسی و اخلاق ادامه داد: علاوه بر قرآن کریم، در نهج‌البلاغه و در سایر متون دینی، مطالب بسیار عمیق و بکری وجود دارد که کمتر روی آنها کار شده است و در این زمینه مشاهده می‌شود، لذا از قرآن کریم و دیگر منابع دینی استفاده می‌شود که مسائل معرفتی با مسائل اخلاقی و به ویژه تهذیب نفس، رابطه بسیار عمیق و دقیقی دارند.
وی خاطرنشان کرد: کسانی که عقل‌گرا هستند، همه چیز را به مسائل عقلانی گره می‌زنند، از این رو می‌گویند شایسته‌ترین افراد برای حکومت، حاکمان حکیم و حکیمان حاکم هستند و از آیات قرآن کریم به دست می‌آید که علم، حلال همه مشکلات انسان نیست و چیزی که برای انسان یقینی شد، آخرین درجه علم نمی‌تواند مشکلات انسان را حل کند.
عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به آیه «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ» گفت: این آیه قرآن کریم تمایز روشن بین علم یقینی و ایمان را نشان می‌دهد و می‌گوید آنها حقیقت را انکار کرده‌اند در حالی که یقین داشتند و انسان چنین موجودی است، در حالی که حقیقت ایمان، یک فعل قلبی است و اگر معرفت از جنس علم است، ایمان از جنس عمل قلبی است.
وی عنوان کرد: زبان قرآن، زبان ادب و احترام است، اما بعضی جاها به دلیل اهمیت موضوع، آن چنان شوک‌آور و با تعبیرات تکان‌دهنده مسئله را مطرح کرده است، مانند اینکه انسان را تشبیه به الاغ و سگ کرده است؛ کمثل الحمار، کمثل الکلب. هر دوی این نسبت‌ها درباره شخص عالم است.
آیت‌الله محمدی عراقی گفت: اگر رابطه علم و اخلاق یا رابطه علم و عمل، محکم نباشد، خداوند متعال انسان را به حمار و کلب تشبیه کرده است، لذا اگر هر چه علم، کتاب و معرفت‌شناسی را بر حمار بار کنیم، آیا اتفاقی می‌افتد؟! و حضرت امیر(ع) در روایتی تعبیر بصر را به کار می‌برند، در واقع بصر یا چشم، ابزار معرفت است و اگر ما نگاه اصالتی به دنیا داشته باشیم، تأثیرگذار خواهد بود و بینش و معرفت انسان را عمیق‌تر می‌کند، اما اگر نگاه، نگاه الیها باشد و در زمین فرو رود، موجب کوری انسان می‌شود، بنابراین نگاه به دنیا باید نگاه ابزاری و واسطه‌ای باشد.
منبع:فارس
وی اظهار داشت: علاوه بر فلسفه اسلامی، در فلسفه غربی نیز موضوع معرفت، جایگاه مهمی دارد و در فلسفه مدرن غربی، بسیار به آن پرداخته شده و منابع و کتب زیادی به رشته تحریر درآمده است و فلسفه‌شناسی غرب با معرفت‌شناسی شروع شده و فلسفه اسلامی با علم‌النفس آغاز شده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری ابراز داشت: مبانی‌ای که در قرآن کریم مطرح شده، از مباحثی است که در معرفت‌شناسی مرسوم به آن پرداخته نشده و یا بسیار کم پرداخته شده است؛ روشی که راه میانبر است برای اینکه آن قله‌ها و شاهکارهای قرآنی را بتوان به آن علامت‌دار و اشاره کرد، از طریق واژه‌های کلیدی است که در قرآن آمده، از جمله اینکه کلیدواژه «غیب» یعنی چه و چه رابطه‌ای با معرفت‌شناسی دارد.
وی ادامه داد: قرآن کریم اهمیت بسیار زیادی به موضوع رابطه شناخت و معرفت با اخلاق داده و مباحثی را مطرح کرده که حتی برای امروز، تازه و بسیار علمی و کاربردی است. اگر تمام آیات قرآن را در یک موضوع عام با شاخه‌هایش طبقه‌بندی کنیم، می‌توان گفت قرآن به دلیل اینکه کتاب هدایت و کتاب زندگی است، با تقسیم‌بندی انسان‌ها و بیان ویژگی طوایف و گروه‌ها، سبک زندگی، آثار و نتایج انتخاب آنها در زندگی را نشان می دهد.
آیت‌الله محمدی عراقی عنوان کرد: بحث قرآن درباره کافران و منافقان، ریشه در معرفت‌شناسی دارد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «الذین یؤمنون بالغیب» در اینجا ایمان به غیب مطرح شده اما در واقع ریشه معرفت‌شناسی دارد، بنابراین چالش‌های اساسی‌ای که جهان‌بینی دینی با سایر جهان‌بینی‌ها دارد، اگر عمیق شویم، تمام آنها به مباحث معرفت‌شناسی بازمی‌گردد.
وی گفت: بیش از 300 آیه در قرآن کریم با موضوع معرفت‌شناسی است؛ کلیدواژه‌های خاص قرآن مانند؛ عقل،فکر، شعور با ترکیبات مختلف فعلی و اسمی بر معرفت‌شناسی دلالت دارد، از این رو در سوره مبارکه بقره وقتی خداوند می‌خواهد درباره کفار صحبت کند، یکی از شاخصه‌های آن، ریشه معرفت‌شناختی دارد، لذا وقتی درباره منافقان صحبت می‌کند، تعبیر لایعقلون و لایشعرون را به کار می‌برد.
عضو مجلس خبرگان رهبری، تصریح کرد: در زمینه رابطه ایمان و معرفت یکی از پرسش‌های قدیمی این است که حقیقت ایمان در برابر حقیقت علم چیست؟ کتاب‌های اختصاصی و تحقیقات دامنه‌داری در این خصوص انجام شده و صدها کتاب و مقاله نوشته و به فارسی ترجمه شده است. مهمترین و مبنایی‌ترین سؤال، مسئله تقدم علم و ایمان است که کدام بر دیگری مقدم است.
وی اظهار داشت: در جهان‌بینی اسلامی اصول دین، عقل و علم است که بر ایمان تقدم دارند، اما رابطه متقابلی بین این دو در قرآن دیده می‌شود و صریح‌ترین آیه قرآن کریم، آیه 29 سوره مبارکه انفال است که در آن خداوند متعال می‌فرماید «إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانًا». بنابراین تقوا که یک اصطلاح کاملاً دینی است و از ایمان سرچشمه می‌گیرد، موجب فرقان می‌شود، از این رو، رابطه علم و ایمان با هم رابطه متقابل بوده و نسبت به هم هم‌پوشانی دارند.
آیت‌الله محمدی عراقی با اشاره به رابطه معرفت‌شناسی و اخلاق ادامه داد: علاوه بر قرآن کریم، در نهج‌البلاغه و در سایر متون دینی، مطالب بسیار عمیق و بکری وجود دارد که کمتر روی آنها کار شده است و در این زمینه مشاهده می‌شود، لذا از قرآن کریم و دیگر منابع دینی استفاده می‌شود که مسائل معرفتی با مسائل اخلاقی و به ویژه تهذیب نفس، رابطه بسیار عمیق و دقیقی دارند.
وی خاطرنشان کرد: کسانی که عقل‌گرا هستند، همه چیز را به مسائل عقلانی گره می‌زنند، از این رو می‌گویند شایسته‌ترین افراد برای حکومت، حاکمان حکیم و حکیمان حاکم هستند و از آیات قرآن کریم به دست می‌آید که علم، حلال همه مشکلات انسان نیست و چیزی که برای انسان یقینی شد، آخرین درجه علم نمی‌تواند مشکلات انسان را حل کند.
عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به آیه «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ» گفت: این آیه قرآن کریم تمایز روشن بین علم یقینی و ایمان را نشان می‌دهد و می‌گوید آنها حقیقت را انکار کرده‌اند در حالی که یقین داشتند و انسان چنین موجودی است، در حالی که حقیقت ایمان، یک فعل قلبی است و اگر معرفت از جنس علم است، ایمان از جنس عمل قلبی است.
وی عنوان کرد: زبان قرآن، زبان ادب و احترام است، اما بعضی جاها به دلیل اهمیت موضوع، آن چنان شوک‌آور و با تعبیرات تکان‌دهنده مسئله را مطرح کرده است، مانند اینکه انسان را تشبیه به الاغ و سگ کرده است؛ کمثل الحمار، کمثل الکلب. هر دوی این نسبت‌ها درباره شخص عالم است.
آیت‌الله محمدی عراقی گفت: اگر رابطه علم و اخلاق یا رابطه علم و عمل، محکم نباشد، خداوند متعال انسان را به حمار و کلب تشبیه کرده است، لذا اگر هر چه علم، کتاب و معرفت‌شناسی را بر حمار بار کنیم، آیا اتفاقی می‌افتد؟! و حضرت امیر(ع) در روایتی تعبیر بصر را به کار می‌برند، در واقع بصر یا چشم، ابزار معرفت است و اگر ما نگاه اصالتی به دنیا داشته باشیم، تأثیرگذار خواهد بود و بینش و معرفت انسان را عمیق‌تر می‌کند، اما اگر نگاه، نگاه الیها باشد و در زمین فرو رود، موجب کوری انسان می‌شود، بنابراین نگاه به دنیا باید نگاه ابزاری و واسطه‌ای باشد.
منبع:فارس
