زمان شهادت حضرت زهرا(س) همانند مكان دفن ايشان از مجهولات تاريخي است كه نشانه اوج مظلوميت حضرت است.
عقیق: عواملي چند ممكن است منشأ علل اختلاف در سالروز شهادت حضرت زهرا(س) باشد؛ از جمله:
۱. نقل حوادث تاريخي در آن دوران همانند امروز نبوده كه به صورت نوشته و كتاب در آيد و به نسل هاي بعدي منتقل شود، بلكه انتقال رويدادهاي تاريخي به طور عمده شفاهي بود و از خاطر و ذهن افرادي به اذهان ديگران منتقل مي شد. كسي نمي تواند ادعا كند كه همه اين ناقلان از اشتباه مصون بودند.
۲. از سوي ديگر در آن روزها مسلمانان سرگرم جنگ بودند، در چنين شرايطي كمتر دغدغه داشتند كه حوادث تاريخي را به طور دقيق ثبت نمايند. [۱]
۳. اختلاف و دسته بندي هاي سياسي كه پس از رحلت رسول خدا(ص) پديد آمد و كساني كه روي كار آمدند و قدرت را در دست گرفتند، تا آن جا كه توان داشتند، تاريخ حادثه ها را دست كاري كرده اند. [۲]
پراكندگي گفتار تاريخ نگاران در اين موضوع گواهي روشن بر تحريف عمدي آنان در تاريخ شهادت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ است.
در رابطه با زمان وفات و شهادت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ روايات متفاوتي نقل شده است كه برخي از اين روايات بي سند و مرفوع است و در نتيجه از اعتبار كافي برخوردار نمي باشند و برخي روايات نيز مدت زندگي حضرت زهرا(س) را پس از رحلت پدر گرامي اش دو يا شش و يا هشت ماه بيان كرده اند، چون اين دسته از روايات نيز سند درستي ندارند و يا از امام معصوم نقل نشده اند نمي تواند معتبر و قابل توجه باشند.
بعضي از احاديث گوياي اين است كه حضرت پس از رحلت رسول خدا (ص) سه ماه يا يكصد روز در قيد حيات بود. [۳] اين گونه احاديث را ممكن است با حديث مشهور طبري كه شهادت حضرت را سوم جمادي الثاني مي داند. [۴] بدين طريق جمع كرد كه سه ماه پنج روز كمتر از سوم جمادي الثاني يعني نود و پنج روز است و يكصد روز، پنج روز بيشتر از نود و پنج روز مي شود و تفاوت چند روز قابل توجه نيست، مرحوم علامه مجلسي نيز به اين مطلب اشاره دارد. [۵]
در نتيجه تنها رواياتي كه قابل تأمّل است؛ روايات هفتاد و پنج روز و سوم جمادي الثاني يعني نود و پنج روز است. روايت هفتاد و پنج روز به دو طريق ـ ابو عبيده خدا و هشام بن سالم [۶] ـ از امام صادق(ع) نقل شده است و روايت سوم جمادي الثانيه يعني نود و پنج روز در روايت ابو بصير، نيز از امام صادق(ع) تصريح شده است. اين دو تعبير با توجه به قول مشهور شيعه درباره رحلت پيامبر اكرم(ص) در بيست و هشتم ماه صفر با هم تعارض دارد، چون كه هفتاد و پنج روز پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ موافق با سيزدهم جمادي الاولي مي شود، نه سوم جمادي الثاني.
همان گونه كه در سؤال بدان اشاره شده است، ممكن است دليل اختلاف در اين دو دسته از روايات صحيحه رايج نبودن نقطه گذاري بر كلمات در زمان صدور روايات باشد.
توجه به شباهت «خمسه و سبعون» با «خمسة تسعون» مؤيد اين معناست. به عنوان مثال در كتاب كافي در مورد زمان شهادت حضرت زهرا (س) چنين آمده است: «و توفيت و لهاثمان عشرة سنه و خمسة و سبعون يوما».[۷] همان گونه كه در اين روايت ديده مي شود شباهت «خمسه و سبعون» به «خمسه تسعون» خيلي نزديك است و اشتباه نسّاخ، تاريخ نويسان يا راويان حديث مي تواند موجب پديد آمدن دو تاريخ متفاوت در رابطه با روز شهادت حضرت زهرا (س) باشد.
مركز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علميه قم
...............................
پی نوشت:
[۱]. شهيدي، سيد جعفر، زندگاني فاطمه زهرا (س)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ چهل و ششم، ۱۳۸۷ ش، ص ۱۵۵.
[۲]. همان، ص ۱۵۵.
[۳]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، بيروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج ۴۳، ص ۲۱۳.
[۴]. محمد بن جرير طبري، دلائل الامامه، نجف، ۱۳۸۳ ش، ص ۴۳.
[۵]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، همان، ج ۴۳، ص ۲۱۵ و ۲۱۶.
[۶]. كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۵ ش، ج ۱، ص ۴۵۷.
[۷]. همان، ج ۱، ص ۴۵۷؛ مجلسي، همان، ج ۴۳، ص ۷.
منبع:حج
۱. نقل حوادث تاريخي در آن دوران همانند امروز نبوده كه به صورت نوشته و كتاب در آيد و به نسل هاي بعدي منتقل شود، بلكه انتقال رويدادهاي تاريخي به طور عمده شفاهي بود و از خاطر و ذهن افرادي به اذهان ديگران منتقل مي شد. كسي نمي تواند ادعا كند كه همه اين ناقلان از اشتباه مصون بودند.
۲. از سوي ديگر در آن روزها مسلمانان سرگرم جنگ بودند، در چنين شرايطي كمتر دغدغه داشتند كه حوادث تاريخي را به طور دقيق ثبت نمايند. [۱]
۳. اختلاف و دسته بندي هاي سياسي كه پس از رحلت رسول خدا(ص) پديد آمد و كساني كه روي كار آمدند و قدرت را در دست گرفتند، تا آن جا كه توان داشتند، تاريخ حادثه ها را دست كاري كرده اند. [۲]
پراكندگي گفتار تاريخ نگاران در اين موضوع گواهي روشن بر تحريف عمدي آنان در تاريخ شهادت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ است.
در رابطه با زمان وفات و شهادت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ روايات متفاوتي نقل شده است كه برخي از اين روايات بي سند و مرفوع است و در نتيجه از اعتبار كافي برخوردار نمي باشند و برخي روايات نيز مدت زندگي حضرت زهرا(س) را پس از رحلت پدر گرامي اش دو يا شش و يا هشت ماه بيان كرده اند، چون اين دسته از روايات نيز سند درستي ندارند و يا از امام معصوم نقل نشده اند نمي تواند معتبر و قابل توجه باشند.
بعضي از احاديث گوياي اين است كه حضرت پس از رحلت رسول خدا (ص) سه ماه يا يكصد روز در قيد حيات بود. [۳] اين گونه احاديث را ممكن است با حديث مشهور طبري كه شهادت حضرت را سوم جمادي الثاني مي داند. [۴] بدين طريق جمع كرد كه سه ماه پنج روز كمتر از سوم جمادي الثاني يعني نود و پنج روز است و يكصد روز، پنج روز بيشتر از نود و پنج روز مي شود و تفاوت چند روز قابل توجه نيست، مرحوم علامه مجلسي نيز به اين مطلب اشاره دارد. [۵]
در نتيجه تنها رواياتي كه قابل تأمّل است؛ روايات هفتاد و پنج روز و سوم جمادي الثاني يعني نود و پنج روز است. روايت هفتاد و پنج روز به دو طريق ـ ابو عبيده خدا و هشام بن سالم [۶] ـ از امام صادق(ع) نقل شده است و روايت سوم جمادي الثانيه يعني نود و پنج روز در روايت ابو بصير، نيز از امام صادق(ع) تصريح شده است. اين دو تعبير با توجه به قول مشهور شيعه درباره رحلت پيامبر اكرم(ص) در بيست و هشتم ماه صفر با هم تعارض دارد، چون كه هفتاد و پنج روز پس از رحلت پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ موافق با سيزدهم جمادي الاولي مي شود، نه سوم جمادي الثاني.
همان گونه كه در سؤال بدان اشاره شده است، ممكن است دليل اختلاف در اين دو دسته از روايات صحيحه رايج نبودن نقطه گذاري بر كلمات در زمان صدور روايات باشد.
توجه به شباهت «خمسه و سبعون» با «خمسة تسعون» مؤيد اين معناست. به عنوان مثال در كتاب كافي در مورد زمان شهادت حضرت زهرا (س) چنين آمده است: «و توفيت و لهاثمان عشرة سنه و خمسة و سبعون يوما».[۷] همان گونه كه در اين روايت ديده مي شود شباهت «خمسه و سبعون» به «خمسه تسعون» خيلي نزديك است و اشتباه نسّاخ، تاريخ نويسان يا راويان حديث مي تواند موجب پديد آمدن دو تاريخ متفاوت در رابطه با روز شهادت حضرت زهرا (س) باشد.
مركز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علميه قم
...............................
پی نوشت:
[۱]. شهيدي، سيد جعفر، زندگاني فاطمه زهرا (س)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ چهل و ششم، ۱۳۸۷ ش، ص ۱۵۵.
[۲]. همان، ص ۱۵۵.
[۳]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، بيروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج ۴۳، ص ۲۱۳.
[۴]. محمد بن جرير طبري، دلائل الامامه، نجف، ۱۳۸۳ ش، ص ۴۳.
[۵]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، همان، ج ۴۳، ص ۲۱۵ و ۲۱۶.
[۶]. كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۵ ش، ج ۱، ص ۴۵۷.
[۷]. همان، ج ۱، ص ۴۵۷؛ مجلسي، همان، ج ۴۳، ص ۷.
منبع:حج
