«مثقال» در لغت هم به معنى ثقل و سنگینى آمده، و هم ترازویى که با آن سنگینى اشیاء را مى‏‌سنجند، و در اینجا به همان معنى اول است. براى «ذرة» نیز در لغت و کلمات مفسران تفسیرهاى گوناگونى ذکر شده است: گاه به معنى مورچه کوچک، و گاه گرد و غبارى که وقتى دست را بر زمین بگذاریم و برداریم به آن مى‌چسبد، و گاه به معنى ذرات بسیار کوچک غبار که در فضا معلق است و به هنگامى که آفتاب از روزنه‌ه‏ایی به اطاق تاریک مى‌تابد، آشکار مى‏‌شود، تفسیر شده است.[1]

شدیدترین حسابرسی و اندازه‌گیری‌ها:

بر اساس آموزه‌های اسلامی، هیچ انسانی در این دنیا یله و رها نبوده و تمام اعمال و رفتارهای او در مقابل شدیدترین کنترل‌ها قرار دارد. کوچکترین و ریزترین رفتار و عمل انسان در برابر دیدگان الهی پنهان نمی‌ماند؛ کما اینکه خدای متعال بارها خود را به بصیر و آگاه بودن به احوال بندگان معرفی فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصیرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛[حجرات/18] خداوند غیب آسمان‌ها و زمین را مى‏‌داند و نسبت به آنچه انجام مى‏‌دهید بیناست!». خدای متعال در زوایاى قلب بندگان حضور دارد، و از آنچه در آن مى‏‌گذرد کاملاً با خبر است. او از تمام اسرار اعماق زمین و غیب آسمان‌ها آگاه است، بنابراین چگونه ممکن است از درون دل بندگان و نوع عملکرد و رفتار ایشان در خفا و آشکار بی‌خبر باشد؟[2] در آیه دیگر خدای متعال در خصوص علم و آگاهی خود به احوال بندگان می‌فرماید: «أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قَدْ یَعْلَمُ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ وَ یَوْمَ یُرْجَعُونَ إِلَیْهِ فَیُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلیمٌ؛[نور/64] آگاه باشید که براى خداست آنچه در آسمان‌ها و زمین است او مى‏‌داند آنچه را که شما بر آن هستید، و (مى‏ داند) روزى را که بسوى او بازمى‏‌گردند و (در آن روز) آنها را از اعمالى که انجام دادند آگاه مى‏‌سازد و خداوند به هر چیزى داناست!».

ایستگاه اندیشه قرآنی(کمی تأمل)

قابل توجه اینکه در این آیه، سه بار بر روى علم خدا نسبت به اعمال انسان‌ها تکیه شده است و این به خاطر آن است که انسان هنگامى که احساس کند، کسى به طور دائم مراقب او است، و ذره‌اى از پنهان و آشکارش بر او مخفى نمى‏‌ماند. این اعتقاد و باور اثر تربیتى فوق‌العاده روى او مى‏‌گذارد و ضامن کنترل انسان در برابر انحرافات و گناهان است.[3] در آیه دیگر، خدای متعال شیوه و روش دقیق حسابرسی بندگان را این چنین متذکر شده و بیان می‌فرماید: «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فی‏ صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا[لقمان/16]؛ اى پسرک من، اگر [عملِ تو] هموزن دانه خَردلى و در تخته‏ سنگى یا در آسمان ها یا در زمین باشد، خدا آن را مى‏‌آورد.»

«خردل» گیاهى است که داراى دانه‏ هاى سیاه بسیار کوچکى است که در کوچکى و حقارت ضرب المثل است.

اشاره به اینکه اعمال نیک و بد هر قدر کوچک و کم ارزش، و هر قدر مخفى و پنهان باشد، همانند خردلى که در درون سنگى در اعماق زمین، یا در گوشه‌‌اى از آسمان ها مخفى باشد، خداوند لطیف و خبیر که از تمام موجودات کوچک و بزرگ و صغیر و کبیر در سراسر عالم هستى آگاه است آن را براى حساب، و پاداش و کیفر حاضر مى‏‌کند، و چیزى در این دستگاه گم نمى‌شود! ضمیر در آنها به حسنات و سیئات و اعمال نیک و بد باز مى‏‌گردد.

پرونده سیاه و سنگین زندگی اداری بعضی افراد

با توجه به آیات تکان دهنده‌ای که خدای متعال در خصوص محاسبه و حسابرسی دقیق اعمال بندگان بیان می‌دارد، حال و روز و رفتارهای ما انسان‌ها در مسئولیت و مشاغلی که بر عهده داریم دیدنی است؛ چرا که با کمی دقت و بررسی در نوع عملکرد خود متوجه می‌شویم که هیچ توجهی به این آیات الهی نداشته و رفتار ما با هیچ قانون اخلاقی و قرآنی همخوانی ندارد. در ادامه به بعضی از رفتارهای سوء افراد در حیطه اداری اشاره می‌کنیم.

گناهان سنگین و رایج اداری:

1- سوء استفاده نابجا و غیرقانونی و غیر شرعی از موقعیت شغلی و امکانات دولتی و بیت‌المال: بهترین مصداق این دسته افراد کسانی هستند که در سمت‌های دولتی به جای خدمتگزاری و حفظ بیت‌المال برای خود کیسه می‌دوزند و با توجیهات غیر موجه، حقوق‌های چند ده میلیونی را برای خود تجویز می‌کنند. این در حالی است که پایین‌ترین قشر جامعه برای جزئی‌ترین مایحتاج خود گرفتار و ناتوان هستند. در کتاب شریف نهج البلاغه امام علی(ع) کسانی را که با بی‌تقوایی به بیت‌المال دست درازی می‌کنند را به شتر تشبیه می‌نماید: حضرت می‌فرماید: «یَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ- [خَضْمَ‏] خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِیع‏؛[4] بعضی از افراد مثل شتری که به علف تازه‌ بهاری رسیده است، مال خدا و بیت المال را می‌خورند.» در زمان حال نیز عده‌ای به درست و یا غلط از روش قانونی یا غیر قانونی به بهانه واهی به خود این اجازه را می‌دهند که از بیت‌المال کشور بیشترین و غیر متعارف‌ترین حقوق را به جیب بزنند. در حالی که در همین جامعه بسیاری از افراد گرفتار مخارج سنگین و غیر قابل تحمل گرانی و تورم هستند.

2-کم‌کاری و سستی در انجام وظایف و مسئولیت‌ها: به راستی بعضی افراد در انجام مسئولیت و وظایف محوله، مصداق بارز کم فروشان هستند، کم فروشانی که خدای متعال در توصیف آنان می‌فرماید: « وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَى النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ؛ [مطففین/آیات4-1] واى بر کم‏‌فروشان! آنان که وقتى براى خود پیمانه مى‏‌کنند، حق خود را بطور کامل مى‌گیرند اما هنگامى که مى‏‌خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم مى‌‌گذارند! آیا آنها گمان نمى‏‌کنند که برانگیخته مى‏‌شوند». کم نیستند صاحب منصب‌هایی که هر گاه می‌خواهند وظایف و مسئولیت‌های خویش را انجام دهند با سستی، تنبلی و بهانه تراشی به راحتی از خود سلب مسئولیت می‌کنند ولی هرگاه می‌خواهند کار دیگران را حسابرسی نمایند از کوچکترین خطا و اشتباهات نمی‌گذرند.

خدای متعال با فرا خواندن این افراد به روز قیامت، ایشان را از کم فروشی‌های مدرن باز می‌دارد. روزى که مردم از قبرها برمى‏‌خیزند، و در پیشگاه رب العالمین حاضر مى‌شوند «یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ»[5] یعنى اگر آنها قیامت را باور مى‌داشتند و مى‌دانستند حساب و کتابى در کار است، و تمام اعمالشان براى محاکمه در آن دادگاه بزرگ ثبت مى‌شود، و هر کس به اندازه سر سوزنى کار نیک و بد کرده، نتیجه آن را در آن روز عظیم مى‏‌بیند، هرگز چنین ظلم و ستم نمى‌‌‌کردند، و حقوق افراد را پایمال نمى‌ساختند.[6]

3-دزدی‌های مدرن و اداری: ماندن در اداره در ساعات غیر اداری و گرفتن اضافه کاری به سبب انجام ندادن کار در ساعات ادرای. بر اساس روایات اسلامی این چنین مال و دارایی دارای برکت نیست و تنها چیزی که نصیب صاحب خود می نماید آتش جهنم است. کما اینکه در کتاب کافی از امام هادی (علیه السلام)این چنین نقل شده است: «اِنَّ الحَرامَ لا یَنمى وَ اِن نَمى لا یُبارَکُ لَهُ فیهِ وَ ما اَنفَقَهُ لَم یُؤجَر عَلَیهِ وَ ما خَلَّـفَهُ کانَ زادَهُ اِلَى النّارِ؛[7] به راستى که حرام، افزایش نمى ‏یابد و اگر افزایش یابد، برکتى ندارد و اگر انفاق شود، پاداشى ندارد و اگر بماند، توشه ‏اى به سوى آتش خواهد بود».

4-انجام دادن کارهای شخصی و غیر مرتبط با مسئولیت و وظایف محوله: کم نیستند افرادی که در ساعت کاری به جای انجام وظایف محوله به پرداختن به کارهای شخصی همچون مطالعه خبرگزاری‌ها و چک کردن ایمیل و حساب‌های شخصی... می پردازند این در حالی است که در قبال آن ساعت کاری حقوق بیت المال را دریافت می‌نمایند. بی شک این چنین رویکرد نا درست و غیر قانونی نیز به شباهت به دزدی و کم‌کاری نیست. چرا که در قبال ساعتی که حقوق دریافت می‌کند کاری انجام نداده است.

5-اختلاس، جعل و خیانت در امانت، رانت و ویژه خواری: وظایف و مسئولیت‌های اداری همانند امانتی در اختیار افراد قرار گرفته‌اند، لذا نباید از این موقعیت در راستای منافع شخصی و خصوصی خود از آن استفاده کرد. منصب‌ها و موقعیت‌های اداری در واقع امانت‌هایی هستند که سزاوار است به درستی از عهده آنها بر آمد. در اهمیت امانت‌داری در منابع روایی از امام علی(ع)نقل شده است: «أَربَعٌ مَن أُعطیَهُنَّ فَقَد أُعطىَ خَیرَ الدُّنیا و َالخِرَةِ صِدقُ حَدیثٍ و َأَداءُ أَمانَةٍ وَ عِفَّةُ بَطنٍ و َحُسنُ خُلقٍ؛[8] چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: راستگویى، اداء امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى».



پی‌نوشت‌ها:
[1]. تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 228
[2]. تفسیر نمونه: ج‏22، ص219.
[3]. همان: ج‏14، ص569.
[4]. نهج البلاغة (للصبحی صالح): ص49.
[5].مطففین/5
[6]. همان: ج‏17، ص51.
[7]. کافى(ط-الاسلامیه) ج 5، ص 125، ح7.
[8]. شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج2، ص151، ح2142
منبع:فارس