سیدمحسن شهیدی، فرزند دکتر سیدجعفر شهیدی، نکات مهم و جالبی را از این اثر تاریخی معرفی می‌کند.

خوب است که در ابتدا به‌صورت اجمالی از کتاب «زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س) » صحبت کنیم.

باید توجه داشته باشیم که ابعاد شخصیتی و زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) به‌عنوان نمونه یک زن مسلمان و انسان کامل که می‌تواند رفتار و منش ایشان الگوی کامل و جامعی برای همه مردم اعم از مرد و زن باشد، برای درمان بسیاری از دردهای اخلاقی و دینی مؤثر و بلکه لازم و ضروری است، به همین علت است که علمای دینی و پژوهشگران بسیاری به ابعاد شخصیتی ایشان توجه کرده و به آن پرداخته‌اند. همه این تلاش‌ها منجر به ایجاد و ارائه آثار مهم، ماندگار و کم‌نظیری در این حوزه شده است که از میان آنها می‌توان به کتاب «زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س)» نوشته دکتر سیدجعفر شهیدی اشاره کرد. این کتاب به بخشی از زندگانی برترین و کامل‌ترین زنان جهان پرداخته و با ترسیم کردن زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) در قالب عبارت‌ها و جمله‌های ساده و روان، تلاش کرده تا شخصیت عبادی، اخلاقی و سیاسی آن حضرت را به مردم معرفی کند.

مرحوم شهیدی در تألیف کتاب از منابع دینی و اطلاعاتی متنوعی بهره برده است. دلیل استناد به چنین منابع متنوعی چه بود؟

برای پاسخ دادن به این پرسش باید به یک نکته مهم اشاره کنم و آن این است که برای شناختن جنبه‌های شخصیتی حضرت فاطمه زهرا(س) لازم است که با صبر و طمأنینه در اسناد تاریخی مربوطه کنکاش و جست‌وجو شود و در این زمینه به دقت بالایی نیاز است، به‌عبارت دیگر باید به‌دور از هرگونه شتاب‌زدگی، حساسیت دقیقی در کنکاش در میان منابع اطلاعاتی و دینی داشته باشیم.

علامه شهیدی در تألیف این کتاب چنین نکاتی را رعایت کرده و نتیجه این تلاش مستمر و شبانه‌روزی این است که می‌بینیم کتابی در پیش روی مردم قرار گرفته که زندگی بزرگترین و برترین بانوی اسلام را با اشاره به مهمترین نکات به‌خوبی تألیف کرده و در عین حال بر پایه مهمترین و مستندترین آثار اسلامی قرار دارد که هیچ انسان صاحب علم و آشنا به حقایق اسلام نمی‌تواند حقایق موجود در این کتاب را نفی کند.

خوب است نگاه تخصصی‌تری هم به کتاب داشته باشیم. نکته قابل توجه دیگر در منابع کتاب، اشاره به منابع غیرشیعی است. این مورد نظر بسیاری از افراد علاقه‌مند به تاریخ اسلام از ادیان و مذاهب دیگر را جلب کرده تا کتاب را مطالعه کنند. مقصود اصلی علامه شهیدی از اشاره به منابع غیرشیعی در تألیف کتاب چه بود؟

این مورد هم نکته بسیار مهمی است، به‌عنوان مثال در این کتاب به شخصیت‌ها و نویسندگانی مانند نقیب بصری و یا ابن‌ابی‌الحدید اشاره شده که شیعه نبوده‌اند، بلکه از فرقه اهل سنت معتزلی هستند و در عین حال ماجرای فدک و خطبه فدکیه به‌نقل از حضرت فاطمه زهرا(س) را بازگو کرده‌اند. مقصود از یادآوری و مطرح کردن نوشته‌ها و مطالب این دسته از افراد آن است که استدلال به مطالب افراد غیرشیعی با توجه به اینکه آنها هیچ منفعتی از مطرح کردن این مطالب نمی‌برند، نشان دهنده حقیقت داشتن خطبه فدکیه است.

 یکی از بخشهای مهم و اثرگذار در این کتاب مربوط به نحوه شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) و درواقع شرح ماجرای فاطمیه است. شاید این بخش که به‌عنوان بخش پایانی کتاب در نظر گرفته شده، درحقیقت آغازی برای تأمل دوباره در زندگانی آن حضرت باشد. مرحوم سیدجعفر شهیدی چه نکاتی را در زمان نوشتن این بخش رعایت کردند؟

همین طور است. واقعه فاطمیه یکی از جانسوزترین و در عین حال عبرت آموزترین وقایع تاریخ صدر اسلام است. علامه شهیدی در کتاب زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س) به این نکته اشاره کرده که یکی از دلایل اهمیت واقعه فاطمیه آن است که حضرت فاطمه زهرا(س) در برابر یک انحراف و مشکل داخلی ایستاده و قیام کردند و برای همیشه تاریخ این موضوع را زنده نگه داشتند که مردم نسبت به موضوع بصیرت و ولایتمداری توجه داشته باشند و توجهشان به اسلام آن‌گونه باشد که رسول خدا(ص) آن را در میان مردم به ودیعه گذاشتند. از طرف دیگر با مطالعه و بررسی این کتاب به این نکته می‌رسیم که بعد از رحلت پیغمبر اسلام(ص)، با توجه به شأن و جایگاهی که حضرت فاطمه زهرا(س) نزد آن حضرت داشته حتماً ظلمی که نسبت به بانوی مکرم اسلام شد و ماجرای شهادت ایشان در فاصله بسیار کمی بعد از رحلت پیامبر(ص)، واقعه جانکاهی برای اهل بیت علیهم السلام بوده است.

بر اساس آثار دکتر شهیدی به این نتیجه می‌رسیم که باید از دو جنبه به فاطمیه اهمیت داده و آن را پاس داشت: اول آن که به‌عنوان بزرگترین غم بعد از رحلت رسول خدا(ص) و با فاصله کمی از آن بر جامعه مسلمانان وارد شد و دوم، پیام‌ها و نکاتی است که فاطمیه به‌دنبال خود داشت و حضرت فاطمه زهرا(س) با اینکه به حضرت امیرالمؤمنین(ع) وصیت فرمودند که «من را شبانه غسل داده و شبانه کفن کن و شبانه دفن کن» باز هم در پی آن بودند که پیام ولایتمداری و بصیرتمندی به نسلهای آینده برسد.

با وجود این، می‌توان گفت که این پیام فاطمی امروزه هم در جامعه ما جریان دارد. آثار علامه شهیدی از جمله همین کتاب زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س) چه تاثیری در بصیرت دینی و فرهنگی جامعه داشته است؟

باید توجه داشته باشیم که شرایط آزمایش‌های الهی امروزه هم در جامعه ما جاری و ساری است و می‌بینیم که موضوع بصیرت و دین در حوادث و وقایع دچار انحراف نشده و لازم است که پیام اصلی گم نشود. پس اگر می‌خواهیم دنباله‌روی حضرت فاطمه زهرا(س) بوده و پیام فاطمیه را زنده نگه داریم باید با مطالعه این گونه آثار بدانیم که مهم‌ترین پیام فاطمیه، بصیرت و ولایتمداری است و آن حضرت تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا جامعه را در این دو حوزه اصلاح کنند تا اگر این اتفاق در کوتاه‌مدت ممکن نشد، در طول تاریخ به یادگار بماند و اجرایی شود. این گونه موارد در کتاب به‌خوبی بیان و تفهیم شده و مخاطب با مطالعه آن می‌تواند به چنین نتیجه‌ای دست پیدا کند.

درواقع علامه شهیدی با نوشتن این کتاب این مفهوم را رساندند که پیام حضرت فاطمه زهرا(س) این است که به‌دنبال یک ولی صالح منصوب از طرف خدا بودند، یکی از اصول قطعی است که هر کسی که از آن تخطی کند به‌معنای انحراف اوست. با نگاهی به خطبه فدکیه نوشته شده در کتاب هم این مفهوم به دست می‌آید که از اسلام، اصول و فروعات آن یاد شده است. مواردی مانند حج، رسالت و امامت که در این کتاب به آنها اشاره شده، در امتداد یکدیگر قرار دارند و با نفی هر یک از آنها کلّیت جریان منحرف می‌شود.

پس اگر کسی امامت را نفی کند، در واقع اعتقاد او به حج و رسالت آسیب دیده و از صراط مستقیم خارج شده است، چنین مفهومی است که در جامعه امروز ما هم باید مورد نظر باشد و ایام فاطمیه فرصت بسیار مغتنمی برای مطالعه این کتاب و توجه و تأمل در این گونه موارد است.

درست است. نوروز امسال که پس از ایام فاطمیه برگزار می‌شود، فرصت خوبی برای مطالعه این اثر از علامه شهیدی است. در این مورد باید بدانیم آنچه مردم ما در کلّیت زندگی خود به‌دنبال آن هستند، فاطمی‌گونه زندگی کردن است نه فقط اقامه عزای فاطمی، چون اگر مردم ما می‌خواستند تنها به عزاداری و سوگواری بپردازند ممکن بود در روزهای عید این کار را انجام ندهند، در حالی که ایام نوروز باستانی را داریم و در عین حال مؤلفه‌های زندگی فاطمی و فرهنگ و معارف فاطمی را هم بررسی می‌کنیم، در جلسات شرکت داریم و سعی می‌کنیم از مسیر و خطی که حضرت فاطمه زهرا(س) مشخص فرموده‌اند، پیروی کرده و سیره عبادی و سبک زندگی آن حضرت را بازگو کنیم، به این دلیل که با مطالعه کتاب زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س) به این نتیجه می‌رسیم که شناخت آن حضرت تنها در یک مراسم محزون خلاصه نمی‌شود بلکه مجموعه‌ای از معارف و مفاهیم زندگی صحیح اسلامی است که مسلمان‌ها باید از آن الگو بگیرند، در این مورد بزرگترها می‌توانند در روزهای نوروزی بخشهایی از کتاب زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س) را که در خصوص تاریخ‌نگاری زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) بوده و روزهای تولد تا شهادت آن حضرت را ثبت کرده است مطالعه کرده و در جمعها و مهمانی‌های فامیلی آن را برای دیگران هم بازگو کنند.

برای حسن ختام مناسب است فرازی از کتاب «زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س)» را بازخوانی کنیم.

یکی از جنبه‌های مفید کتاب «زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س)» بررسی تاریخی و تحلیلی ماجراها توسط دکتر سیدجعفر شهیدی است، به‌عنوان مثال به بخش تحلیلی ماجرای آتش زدن خانه حضرت فاطمه زهرا(س) توسط ایشان توجه کنید: «اکنون که مشغول نوشتن این داستان هستم کتاب ابن‌عبدربه اندلسى (عقد الفرید) و انساب الاشراف بلاذرى را پیش چشم دارم. داستان را چنانکه نوشته شد از آن دو کتاب نقل مى‌کنم. بسیار بعید و بلکه ناممکن مى‌نماید چنین داستانى را بدین صورت، هواخواهان شیعه یا دسته‌هاى سیاسى موافق آنان ساخته باشند، چراکه دوستداران شیعه در سده‌هاى نخستین اسلام نیرویى نداشته و در اقلیت به سر مى‌برده‌اند، چنان که مى‌بینیم این گزارش در سندهاى مغرب اسلامى هم منعکس شده است، بدین ترتیب احتمال جعل در آن نمى‌رود. در کتاب‌هاى دیگر هم مطالبى از همین دست ملایم‌تر یا سخت‌تر دیده مى‌شود، چرا این مسلمانان غمخوار امت و دین نخست به شستشو و خاک سپردن پیغمبر نپرداختند؟ شاید چنان که گفتیم مى‌ترسیدند فتنه برخیزد؛ ابوسفیان در کمین بود، ولى چرا از بنى‌هاشم کسى را در آن جمع نخواندند؟ آیا ابوسفیان و توطئه او براى اسلام آن اندازه خطرناک بود که چند ساعت هم نباید از آن غفلت کرد؟».

منبع:تسنیم