خدا سازنده است؛ «سنریهم ایاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق»(1) شما را در آفاق می‌گردانم و در آنچه در نفستان پیش می‌آید. خیالات خوب و بد می‌آید و همین طور این افقها طلوع و غروب می‌کند. این قدر شما را می‌گردانم تا حق ظاهر شود و حق را در قلب و ذات خود ببینید. یعنی مرا در قلب و ذات خود مشاهده کنید.
می‌فرماید: تا نشانتان بدهم. این خیلی لطافت دارد. دیده‌اید که می‌گویند: باور نمی‌کنی؟ ببین چه جوری نشانت می‌دهم. خدای مهربان می‌گوید: خودم نشانتان بدهم. مدتی هم برای آن ذکر نکرده است. یعنی تو آماده باش من خودم نشانت می‌دهم. افقها را نشانت می‌دهم،‌ آیاتی که در آفاق هست؛ ستاره و خورشید را، مومنین و چیزهای خوب دارم که نشانت بدهم. در نفسها هم نشانت می‌دهم. یعنی در نفس خودت. «حتی یتبین لهم انه الحق»؛ تا ببینی در خودت حق، فرمان فرماست.
خودم را در خودت نشانت می‌دهم یا خودت را در خودم نشانت می‌دهم. این جا به کلام نمی‌آید. خودتان درک کنید که چه می‌گویم. به بیان نمی‌توانید بیاورید. بیان عاجز است، اما درک عاجز نیست. می‌فهمی چه می‌گویم.
فرق بین درک و فهم خیلی زیاد است. مثلا شیرینی قند را چگونه می‌توان فهماند؟ هرچه بگوییم نمی‌شود. ولی یک وقت است که قند را می خوریم و درک می‌کنیم شیرینی چیست. تا نخورید نمی‌توانید معنای شیرینی را درک کنید. اگر چند سال هم می‌خواستی شیرینی قند را وصف کنی فایده‌ای نداشت، ولی به محض خوردن ملتفت می‌شوی که شیرینی چیست. این جا می‌گویی درک کردم.
ان  شاء الله شیرینی ولایت، شیرینی محبت، شیرینی صدق را هم چشیده‌اید. بنده اگر هزار سال زنده باشم و درباره صدق و ولایت و محبت و یگانگی که در سر و نهان خودتان درکش کرده‌اید صحبت کنم، نمی‌توانم آن را توصیف کنم.
درک انسان رشد می کند. درک بالاتر از مشاهده است. مشاهده یعنی رویت به چشم. با رفتن مشاهده تمام می‌شود، ولی آنچه درک می‌شود دائمی است. مشاهده گاهی هست و گاهی نیست.

پی نوشت:

1-سوره فصلت، آیه 53.
کتاب طوبی محبت – ص 76
مجالس حاج محمد اسماعیل دولابی

منبع:تسنیم