رمضان در بسته تربیتی 30 روزه انسان را از جهات مختلف متوجه خدا کرده و به تقویت گرایشات معنوی و کنترل گرایشات مادی او کمک می کند و این قرنطینه متصلِ یک ماهه در بعد عاطفی، شناختی و رفتاری فرد اثر می گذارد.
عقیق: مروری کوتاه بر روایات مرتبط با ماه مبارک رمضان نشان می دهد این ماه در مقایسه با دیگر ایام و ماه ها ویژگی هایی دارد که بحق آن را شایسته عنوان ضیافت الله کرده است. از این رو، با حجت الاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی، رییس قطب فلسفه دین و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) درباره برخی از این ویژگی ها و فلسفه و چرایی آنها به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:با توجه به اینکه رحمت الهی واسعه و همیشه ایام و اوقات شامل حال بندگان است، پس اینکه گفته می شود در ماه مبارک رمضان ابواب رحمت الهی به روی بندگان گشوده است، چه معنایی دارد؟
خداوند این تفضل را به بندگان ارزانی داشته و در طول سال ماهی را برای ارتقای معنوی آنها قرار داده و این در دایره قدرت الهی است که ساعات و روزهایی را برای انسان خاص قرار دهد همچون اوقات نماز برای ارتباط مستقیم با او؛ از این رو، در طول سال نیز ماه مبارک رمضان را خاص قرار داده و در روایات متعدد نیز این مسئله تصریح شده که این ماه افضل بر سایر ماه ها است تا هر چه بیشتر بتوانیم از رحمت الهی بهره مند شویم. حتی در این ماه هر چه به آخر نزدیک می شویم باب رحمت الهی بیشتر گشوده می شود و رحمت الهی در دهه سوم این ماه بیشتر است.
آیا این خاصیت بر اجابت دعاهای انسان نیز اثر دارد و در ماه مبارک رمضان زمینه برآورده شدن حوائج بیشتر فراهم است؟
باید توجه داشت که استجابت دعا شرایط خاصی دارد هم نفسانی یعنی در درون بنده و هم زمانی و مکانی که هر چه این شرایط بیشتر جمع باشد، بستر اجابت دعا بیشتر فراهم است البته در بین این عوامل آنچه از همه مهمتر است نفس انسان است لذا انسان می تواند در طول سال بدون نیاز به قرار گرفتن در ماه و زمانی خاص به حالتی دست یابد که یک شبه ره صدساله را طی کند!
بنابراین، در شرایط اجابت دعا نفس خود بنده مهم است و هر قدر نفس آمادگی بیشتری داشته و مهذب تر باشد و معرفت بیشتری داشته باشد، احتمال اجابت دعای او بیشتر است.
اما عوامل بیرونی همچون شرایط زمانی و مکانی نیز اثرگذار است؛ از این رو، علاوه بر اینکه خداوند در همه ایام و اوقات و مکان ها نسبت به بندگان رحمت دارد اما در شرایط خاص زمانی و مکانی این رحمت را افزون می کند همچون ثواب نماز در مسجدالحرام یا اجابت دعا در ماه مبارک رمضان.
که اگر بنده همه اینها را با هم جمع کند احتمال اجابت دعا بیشتر است، بنابراین اینگونه نیست که بگوییم در دیگر ایام زمینه اجابت دعا فراهم نیست.
از سوی دیگر خاصیت رمضان در اجابت دعا منافاتی با رحمت عامه الهی ندارد بلکه انسان می تواند با استفاده از این ظرف زمانی مهیا و با تقویت اطمینان و یقین به وجود خدا، برقراری پیوند قلبی با او و قدرت بخشیدن به ایمان خود حوائج خویش را از خداوند طلب و کسب کند.
تعبیری وجود دارد مبنی بر اینکه در ماه مبارک رمضان دست و پای شیطان برای فریب انسان بسته است، این تعبیر به چه معنا است و چه مفهومی را در بر دارد؟
به طور کلی در هر شرایطی که آمادگی انسان برای ارتباط با خدا بیشتر باشد در آن شرایط شیطان در زنجیر قوی تری بوده و محدودیت های بیشتری دارد اما وقتی شرایط گناه فراهم باشد، عکس این مسئله صادق است.
به عبارت بهتر وقتی بنده مومن به نماز می ایستد، شیطان افسوس می خورد؛ از این رو است که عوامل بسترساز گناه شیطان را خشنود و آنچه انسان را از گناه باز می دارد فریاد افسوس او را بلند می کند.
یعنی در ماه مبارک رمضان دیگر گناهی از انسان سر باز نمی زند!؟
خیر، بسته بودن دست و پای شیطان به این معنا نیست که انسان در ماه رمضان فرصت و امکان گناه را ندارد اینکه گفته شده در رمضان دست و پای شیطان بسته است یعنی با جریان لطف الهی و افزایش تقوا در پرتوی روزه داری، فرصت و زمینه گناه در انسان کم شده و تلاش شیطان نسبت به گمراهی و انحراف انسان کمتر به نتیجه می رسد.
باید توجه داشت هم انسان و هم شیطان در این دنیا آزاد هستند، هر مقدار انسان از نظر نفسانی قدرت مبارزه بیشتری با انحرافات داشته باشد شیطان قدرت نفوذ کمتری در او خواهد داشت، یعنی انسان و شیطان در این دنیا هر دو اختیار دارند اما این اختیار منافاتی با لطف االهی ندارد و انسان اگر ذره ای در مسیر الهی گام بردارد خدا به او در پیمودن مسیر تعالی کمک می کند.
به عبارت بهتر، رعایت الزامات و آداب دینی، الطاف الهی را به سوی انسان سرازیر کرده و قدرت چیرگی شیطان را بر او کاهش می دهد؛ از این رو، خداوند به میزان تلاش انسان به او قدرت مبارزه با شیطان را می بخشد.
آیا این بدان معنا است که خداوند در دیگر ماه ها اجازه می دهد شیطان بندگان را فریب داده و به مسیر گناه منحرفشان کند؟!
خیر، بسته بودن دست و پای شیطان در ماه مبارک رمضان به این معنا است که خداوند در این ماه بیش از سایر ماه ها به بندگان تسلط دارد و بندگان در پرتوی الطاف الهی بیشتر به خدا تقرب می جوید و هر چه تقرب بیشتر باشد قدرت تاثیر شیطان در او کمتر می شود و این مسئله با اینکه لطف الهی همیشه بر بندگان جاری است، در تضاد نیست.
به عبارت بهتر هیچ گاه خداوند شیطان را بر انسان مسلط نمی کند که بخواهد در زمانی همچون ماه مبارک رمضان دست و پای او را ببندد، بلکه بسته به شرایط نفسانی انسان و نیز شرایط زمانی و مکانی لطف الهی نسبت به انسان کمتر یا بیشتر می شود، هر چه این لطف بیشتر باشد و انسان نیز تلاش بیشتری برای بهره مندی از آن داشته باشد، تسلط شیطان بر او کمتر است.
چرا در مقایسه با سایر عبادات روزه ماه مبارک رمضان چنین شرایطی را برای انسان در دوری از گناه و بهره مندی از الطاف الهی مهیا می کند؟ روزه چه ظرفیتی برای این مهم دارد؟
تفاوت روزه با سایر عبادات در این است که انسان در رمضان قرنطیه متصلِ سی روزه را تجربه می کند در حالی که در سایر عبادات زمان او محدود است؛ از این رو، هر قدر بتوانیم دوران کنترل و قرنطینه را افزایش دهیم و برنامه ریزی برای تدبیر وضعیت روانی و مدیریت آسیب های روانی به خرج دهیم عبادات ما اثر ماندگارتری خواهد داشت و رمضان در بسته تربیتی 30 روزه انسان را از جهات مختلف متوجه خدا کرده و به تقویت گرایشات معنوی و کنترل گرایشات مادی کمک می کند و این قرنطینه یک ماهه در بعد عاطفی، شناختی و رفتاری فرد اثر می گذارد، مسئله ای که در دیگر عبادات به دلیل محدودیت زمانی تا این اندازه نیست.
اما ماه مبارک رمضان رمضان هم نماز دارد و هم دعا تا در قرنطینه ای یک ماهه نیازهای مادی انسان را مدیریت و تعدیل کند؛ از این رو، اگر روزه آن به طور صحیح محقق شود و مردم سطح روزه داری خود را ارتقا دهند تحول همه جانبه در نظام گرایشی، رفتاری و بینشی ما رخ می دهد.
چه نسبتی میان روزه داری در ماه مبارک رمضان با کاهش جرم و جنایت وجود دارد؟ چرا این روزه می تواند سدی باشد برابر میل انسان به جرم و گناه؟
نقشی که روزه می تواند به طور خاص در کاهش جرایم اجتماعی داشته باشد به این دلیل است که روزه برخی ریشه های گناه را در بندگان کنترل می کند، به عنوان مثال یکی از مکانیزم هایی که در انسان با روزه تقویت می شود مکانیزم حیا به معنای دور نگاه داشتن نفس از بدی ها و اجتناب از برخی خطاها است.
یعنی در ماه مبارک رمضان با تقویت فطرت توحیدی، نفس لوّامه انسان ها نیز تقویت شده و حیا را نیز در او تقویت می کند و این حیا سبب می شود، خود را از برخی گناهان حفظ کند و نیز از طریق مکانیزم تعدیل که جامعه شناسان از آن سخن می گویند و بازدارنده انسان از افراط و تفریط است، کنترل و کاهش جرایم اجتماعی رخ دهد.
برخی از جامعه شناسان گفته اند که عبادت و نماز و روزه سبب می شود خودکنترلی در انسان ها تقویت شود و هر چه این خودکنترلی بیشتر باشد میزان جرم و جنایت کاهش می یابد.
همچنین، ماه مبارک رمضان از طریق مکانیزم هدایت بخشی در کنار تعدیل و حیا می تواند در کنترل آسیب های اجتماعی اثرگذار باشد که آمار موید این ادعا است؛ تا جایی که حتی اندیشمندان غربی اجازه می دهند که افراد مذهبی به زندان ها رفته و با زندانیان سخن بگویند چون از راه های مصونیت اجتماعی، تقویت باورهای مذهبی است.
منبع:قدس
211008
