سفر حتی مستحبی و بالاتر از آن عمره در جایی که آبرو، دین و امنیت انسان حفظ شود، نیکو است اما اگر قرار باشد این ارزش ها زیر سوال برود، نه تنها تاکید نمی شود بلکه باید انسان از آن پرهیز کند.
عقیق:تعلیق سفر عمره مفرده در پی جسارت دو سرباز سعودی به دو نوجوان زائر ایرانی و بی حرمتی صورت گرفته نسبت به زوار خانه خدا، فرصتی را فراهم آورد تا در گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین یدالله مقدسی، پژوهشگر فقه و سیره اهل بیت (ع) درباره نگاه فقه اسلامی به سفر و نهی از آن در موارد خاص به بحث و گفتگو بپردازیم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:موضوع سفر به ویژه نوع مستحبی آن در فقه اسلامی چه جایگاهی دارد و آیا هستند مواردی که فقه از سفر حتی نوع واجب و مستحبی آن نهی کرده باشد؟
بحث سفر یکی از موضوعاتی است که در آموزه های دینی ما از جمله فقه به عنوان امری مثبت مطرح شده و افراد یا به دلایل واجب همچون حج تمتع، یا برای امور مستحبی همچون عمره و زیارت قبور ائمه معصوم (ع)، یا برای تفریح به منظور تفرج و رهایی از آلام زندگی روزمره و نیز امور تجاری برای رفع مشکلات اقتصادی و مالی و ... به سفر توصیه و سفارش شده اند.
در این میان نکته قابل توجه حتی درباره سفرهای واجب این است که این سفرها نباید به اساس زندگی انسان آسیب بزنند.
به عبارت دیگر، در فقه آمده اگر سفر برای کسی خسارت جانی داشته باشد، یعنی جانش به خطر بیفتد باید متوقف شود و حتی اگر سفر زیارتی، آسیب های جانی و آبرویی در پی داشته باشد، باید از آن پرهیز شود.
در سخنی منظوم که به امیرالمومنین (ع) منسوب است، فایده های تجاری درآمدی و روحی سفر مانند زدودن غم ها و اندوه ها و علمی آن همچون دانش افزایی و فایده های تربیتی اش یعنی ادب آموزی اشاره شده است، اما سفر برای خود آداب و شرایطی نیز دارد همچون همراهی با دعا و صدقه و برداشتن توشه مناسب ...
همچنین، در آداب سفر تصریح شده انسان ابزار لازم همچون اسلحه برای دفاع از خود را باید بردارد، این یعنی از جزئی ترین تا مهمترین امور برای حفظ جان و حیثیت فرد در سفر مورد تاکید است.
در کنار توجه به حفظ جان و مال انسان و دفاع از آنها در سفر، آیا موضوع حفظ حرمت و آبروی انسان در سفر نیز در فقه اسلامی مورد تاکید است؟
بله، سفر شرایطی دارد و از جمله مهمترین آنها حفظ حرمت جانی و آبرویی و آموزه های دینی فرد است. در روایتی از امیرمومنان علی (ع) آمده است: «در مسافرتی که بر دین و آموزه های آدمی خوف است، بهتر است این سفر صورت نگیرد.» (خصال صدوق، صفحه 630)
این روایت معیاری در اختیار انسان می گذارد که انسان در مسافرت اگر بر آموزه های دینی خوف دارد و ممکن است مورد هجمه قرار بگیرد، باید از سفر پرهیز کند.
علاوه بر این، در آموزه های فقهی اسلام، برخی سفرها معصیت است همچون سفرهایی که منجر به آزار پدر و مادر یا نافرمانی خدا می شود، همچنین است درباره سفرهایی که حیثیت انسان را لکه دار می کند و روا نیست که به آنها برویم.
همچنین، باید توجه داشت بنابر آموزه های دینی باید از مواضع تهمت پرهیز کرد که یکی از زمینه های اجرای این توصیه درباره سفر است چه مستحبی و چه جز آن.
با این تفاصیل آموزه های فقهی بر چه نوع سفری تاکید دارند؟
آنچه در سفر باید مورد توجه قرار بگیرد این است که اولا سفر معنویت افزا باشد و برای انسان سود مادی و معنوی به ارمغان بیاورد و آدمی را از مسیر زندگی آبرومندانه خارج نکند، نکته دیگر اینکه سفر نباید مخالف با فرمان خدا باشد که البته این مهم فروعات مختلفی را شامل می شود.
نکته سوم درباره سفر در فقه اسلام این است که باید آبرو، حرمت و آموزه های دینی انسان حفظ شود. چراکه بر حفظ حرمت انسان در روایات و فقه بسیار تاکید شده است.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده: روا نیست انسان چیزهایی که از بدی و خوبی از دوست خود در سفر دیده بازگو کرده و حرمتش را زیر سوال ببرد.
از این رو، در سفرهایی که امنیت جانی و مالی و آبرویی انسان حفظ نمی شود اعم از مستحب و مباح روا نیست انجام شود چراکه حرمت انسان بسیار بالاتر از سفر است تا جایی که بنابر روایات، حرمت مومن حتی برتر و بالاتر از کعبه بوده و در سفر باید عزت دینی و ایمان انسان حفظ شود در غیر این صورت رفتن به سفر توصیه نمی شود.
درباره سفر عمره که در روایات ما بسیار مورد توصیه و دارای برکات و ثمرات بسیار توصیف شده، وضع چگونه است آیا اگر در آن نیز حرمت انسانی زیر سوال برود باید از آن پرهیز کرد؟
سفر عمره در شرایط خاصی در زندگی معصومین (ع) بوده و در برخی مواقع نبوده است؛ اگرچه عمره بسیار توصیه شده و ثواب بسیار دارد، اما در مواردی حتی در زندگی پیامبر اکرم (ص) داریم که وقتی ایشان عزم عمره داشتند اما کفار قریش مانع از حضور ایشان در مکه مکرمه شدند، حضرت رسول (ص) به مدینه النبی (ص) بازگشتند.
اینها از نکاتی است که به انسان معیار می دهد که سفر حتی مستحبی و بالاتر از آن عمره در جایی که آبرو، دین و امنیت انسان حفظ شود، نیکو است اما اگر قرار باشد این ارزش ها زیر سوال برود، نه تنها تاکید نمی شود بلکه باید انسان از آن پرهیز کند چراکه حیثیت ایمانی و شخصیتی انسانی او مراعات نمی شود.
نتیجه آنکه تا جایی که حرمت زدایی نشود سفر جایز است اما در مواردی که حرمت، کرامت و شخصیت اجتماعی انسان زیر سوال می رود، نه تنها روا نیست، بلکه باید از آن ممانعت شود.
آیا اگر در سفری تنها به یک تن از قوم یا ملتی توهین شود بنابر فقه اسلامی جایز است که همه آن قوم یا ملت آن سفر را حتی اگر عمره باشد، تحریم کنند؟
باید توجه داشت در فقه موضوعاتی همچون ایمان و کفر مطرح است؛ جامعه ایمانی ملیت ایمانی را در بر می گیرد، علاوه بر این عملکرد پیامبر (ص)، به عنوان رسول خدا (ص) نیز در این باره جنبه عمومی می یابد.
بنابراین، اگر جامعه و کشوری در برابر بی حرمتی و زیر سوال رفتن کرامت حتی یک تن از خود، قرار بگیرد که کشور و ملیتی بخواهد، حرمتشان را حفظ نکند، به طور طبیعی عملکرد نبوی به عنوان حجت شرعی ولو در برهه ای خاص از تاریخ اما در موارد مشابه می تواند مورد استناد و الگو قرار بگیرد.
در فقه اسلامی حفظ کرامت انسانی و حرمت مومن چه جایگاهی دارد و چگونه توصیه شده است؟
هم در فقه و هم در روایات تصریح شده که برای مومن روا نیست حیثیت و آبروی خود را زیر سوال ببرد و این مهم عمومیت دارد هم برای فرد و هم برای جامعه؛ باید توجه داشت که سیاست نظام اسلامی حفظ عزت مسلمین است و اگر عزت فرد و جمع و قوم و قبیله ای زیر سوال برود همه وظیفه دارند برای حفظ عزت عمل کنند.
منبع:قدس
211008
