عقیق

سجایای اخلاقی فاطمه (ع)

بخشی از سجایای اخلاقی فاطمه(س) از نگریستن در تاریخ زندگانی ایشان قابل استفاده است. به عنوان مثال اطاعت‌پذیری فاطمه(س) و احترام ویژه نسبت به پیامبر(ص) را می‌توان از لابلای آن دسته از روایات به دست آورد که پیش از این با عنوان اهتمام پیامبر(ص) به تعلیم و تربیت فاطمه(س) یاد کردیم. در عموم این دست از روایات آمده که فاطمه(س) به محض دیدن ناخشنودی پیامبر(ص) از برخی از کارهای مباح او، بلافاصله از آن کار فاصله می‌گرفت. چنان که با احساس ناخشنودی پیامبر(ص) از استفاده از گردنبند بلافاصله آن را برید و به مستمند داد.

نیز از آن بخش از روایات تاریخی که به بازگویی مخالفت فاطمه(س) با دستگاه خلافت پرداخته، می‌توان به سجیه اخلاقی ظلم‌ستیزی آن بانو و حمایت از اصل ولایت دست یافت. نیز از روایاتی که درباره دعای مستمر فاطمه(س) نسبت به همسایگان و ترجیح آنان به خود، سخن به میان آورده‌اند، می‌توان به شخصیت والا و متعالی آن بانو و مهرورزی نسبت به بندگان خداوند که محتملاً برخی از آنان در ایجاد تألّمات روحی نیز ایشان نقش داشته‌اند، پی برد. یا وقتی در روایات از زخمی شدن دست آن بانو در اثر دستاس کردن گندم گفتگو شده، حکایت‌گر همت و تلاش ایشان در انجام وظیفه سنگین خانه‌داری است.

جهاز ساده و لباس‌های فرسوده و رنگ‌باخته فاطمه(س) نیز نشان از زندگی بی‌آلایش، زهد و ساده‌زیستی فاطمه(س) دارد. نداشتن کفوی در میان آدمیان در صورتی که علی(ع) نمی‌بود، بیان‌گر جایگاه بلند علمی و معنوی و اخلاقی ایشان است، چنان که هم‌سخنی با جبرئیل نشان از نزاهت و پیراستگی روحی فوق‌العاده آن بانوست که شایستگی هم‌نشینی با این فرشته الاهی را پیدا کرده است. از روایتی که امام صادق(ع) از جویدن غذا در روز ماه رمضان توسط فاطمه(س) برای فرزندان سخن به میان آورده و آن را دلیل بر جواز این کار دانسته، به دست می‌آید که فاطمه(س) دارای صفت عصمت است؛ زیرا در غیر این صورت رفتار و منش فاطمه(س) نمی‌توانست به عنوان سنت قابل پیروی، قابلیت تمسک داشته باشد.

از روایتی از زبان امام باقر(ع) آمده که فاطمه(س) دارای سفره ویژه‌ای حاوی غذا بود که طبق بیان پیامبر(ص) اگر از غذای آن به ام ایمن نمی‌داد غذای آن هرگز پایان نمی‌پذیرفت. این روایت می‌تواند حکایت‌گر کرامات فاطمه(س) باشد. نظیر آنچه قرآن درباره مریم(ع) گزارش کرده است.

فاطمه(س) معیار رضایت و خشم خداوند و پیامبر (ص)

در شماری از روایات آمده که خوشحالی فاطمه(س) باعث خوشحالی پیامبر(ص) و ناراحتی فاطمه باعث ناراحتی پیامبر می‌شود. این امر از زبان پیامبر(ص) در میان مردم رواج داشته است. چنان که امام باقر(ع) فرمود: عمر بن عبدالعزیز هدایای زیادی به ما داد و در اعتراض برادرش که به او گفته بود:

بنی‌ امیه از تو نمی‌پسندند که فرزندان فاطمه را بر بنی‌امیه ترجیح دهی، گفت من از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: فاطمه پاره تن من است، هر آنچه او را خوشحال کند مرا خوشحال و هرچه او را ناراحت کند مرا ناراحت می‌کند.

در روایات برای تبیین آن که فاطمه(س) معیار خشم پیامبر(ص) است گفته شده که پیامبر فاطمه را نفس و جان خود دانسته است.  

افزون بر آن در برخی دیگر از روایات فاطمه(س) معیار رضایت و خشم خداوند معرفی شده است. امام باقر(ع) به نقل از پیامبر(ص) فرمود:

إِنَّ اللَّهَ لَيَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ يَرْضَى لِرِضَاهَا.  

نظیر این روایت از امام رضا(ع) نیز نقل شده است. در روایت دیگر از امام صادق(ع) چنین آمده است:

رسول خدا به فاطمه(س) فرمود: ای فاطمه(س) خداوند برای غضب تو خشمگین و برای رضایت تو خشنود می‌شود. محدثان این روایت را نقل کردند. ابن جریح نزد امام آمد و گفت: ای ابا عبدالله امروز حدیثی را بازگو کردید که میان مردم مشهور شده است. آنگاه امام برای رفع شگفتی ابن جریج فرمود : آیا چنان نیست که خداوند برای خشم مؤمن خشمگین و برای رضایت او راضی می‌شود. آیا فاطمه(س) جزو بندگان مؤمن خدا نیست.

از این روایات می‌توان به دست آورد که فاطمه(س) مدار حق‌گرایی بوده و تمام کردار و گفتار او با خواست و اراده الاهی انطباق داشته که نشانی دیگر از مقام عصمت فاطمه(س) است.

مقام تحدیث و مصحف فاطمه(س)

از مصحف فاطمه(ع) گاه با عنوان «كتاب فاطمه» يا «صحف فاطمه» نيز ياد مى شود. براساس روايات، هنگامى كه پيامبر(ص) از دنيا رفت، فاطمه(ع) در اندوه رحلت پدر بسيار مى گريست، خداوند جبرئيل، يا فرشته اى ديگر را براى تسلی نزد فاطمه(س) فرستاد و آن فرشته در كنار تسلاّى آن حضرت رويدادهاى مربوط به فرزندانش را تا روز قيامت به ايشان گزارش مى كرد و امام على(ع) آن را نگاشت. بنابراين منبع مصحف فاطمه(ع) فرشته الهى، املاى آن توسط فاطمه و نگارش آن به دست على(ع) انجام گرفت.

ابوعبيده مى گويد: «از امام صادق(ع) درباره مصحف فاطمه پرسيدم، امام مكث طولانى كرد و آنگاه فرمود: «فاطمه پس از پيامبر(ص) هفتاد و پنج روز در حيات بود و به خاطر پدر دچار اندوه شديدى شد و جبرئيل نزد او مى آمد و به او بخاطر از دست دادن پدر تسليت مى گفت و آرامش مى داد و از پدر و مكانش و رويدادهاى فرزندان او پس از وفاتش به او خبر مى آورد و على(ع) آن را مى نگاشت، اين است مصحف فاطمه(س)».

از برخى روايات به دست مى آيد كه مصحف فاطمه نزد اهل سنت امرى شناخته شده بود و آنان مى پنداشتند كه شيعه براساس آموزه هاى اهل بيت(ع) معتقدند كه بخشى از آياتِ تحريف و حذف شده در قرآن در اين مصحف آمده است. بدين خاطر ائمه بشدّت، وجود هرگونه آيات قرآن در اين مصحف را انكار كرده اند.

اين كه ائمه(ع) تقريباً در تمام روايات، پس از توصيف اين مصحف، قرآن بودن آن را انكار مى كنند، به خاطر دفع اين شبهه است.

امام صادق(ع) در توصيف مصحف فاطمه(س) فرمود: «به خدا سوگند نزد ما است مصحف فاطمه و در آن حتى يك آيه قرآن نيست».

در روايات ديگر امام كاظم(ع) فرمود:

«مصحف فاطمه نزد من است و در آن چيزى از قرآن نيست».

وجود چنین مصحفی حکایت از مقام تحدیث برای فاطمه(س) دارد. از این جهت به فاطمه(س) محدّثه گفته شده است. مقام تحدیث به این معناست که شخص در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند. اما مقام فاطمه(س) از آن جهت در بالاترین مرتبه از مقام تحدیث است که بزرگترین یا یکی از چهار فرشته اعظم الاهی یعنی جبرئیل با فاطمه به گفتگو پرداخت.

در برخی دیگر از روایات از زبان امام صادق(ع) از لوحی سبز فام نزد فاطمه(س) سخن به میان آمده که در آن نام ائمه(ع) حک شده و این لوح نزد جابر بن عبدالله انصاری بود که بنا به درخواست امام باقر(ع) آن را به امام نشان داد.

قیامت و مقام فاطمه(س)

در برخی از روایات از مقام و منزلت فاطمه(س) در روز قیامت سخن به میان آمده است. در روایتی امام کاظم(ع) بنا به نقل پدران خود از پیامبر(ص) نقل می‌کند که:

روز قیامت منادی آواز می‌کند که ای جمیع خلایق چشمتان را فرو پوشید و سرتان را پایین نگه دارید تا فاطمه(س) دختر محمد عبور کند. فاطمه(س) نخستین کسی است که با پوشش و با همراهی دوازده هزار حوریه بهشتی و پنجاه هزار فرشته در حالی که سوار بر اسبانی از یاقوت‌ اند، ‌عبور می‌کند.

نظیر چنین روایتی با توصیفات بیشتر درباره عبور فاطمه(س) از امام باقر(ع) از جابر از پیامبر(ص) نقل شده است. در پایان این روایت آمده که:

وقتی فاطمه(س) به عرش خداوند می‌رسد خود را از شترش به زمین می‌افکند و می‌گوید: خدایا! میان من و کسانی که به من ستم کرده و فرزندم را کشتند، داوری کن. آنگاه از سوی خداوند خطاب می‌رسد: ای حبیبه من و دختر حبیب من، هر چه بخواهی خواهیم داد و هر که را شفاعت کنی خواهیم پذیرفت. فاطمه(س) از خداوند برای فرزندان، شیعیان، شیعه ذریه، و محبّان خود و محبّان فرزندانش شفاعت طلبیده و خداوند به او پاسخ مثبت می‌دهد و همه داخل بهشت می‌شوند.

بر اساس روایت دیگری از امام باقر(ع)، فاطمه(ع) بر درب جهنم ایستاده و هر کس که بر پیشانی‌اش مومن یا محب فاطمه(س) نوشته شده باشد، او را شفاعت می‌کند و آن شخص به بهشت می‌رود. در روایت دیگر از زبان امام رضا(ع) از پیامبر(ص) چنین آمده که فاطمه(س) روز قیامت درحالی محشور می‌شود که به همراه خود لباسی آغشته به خون داشته و می‌گوید:

ای خداوند عادل! میان من و قاتل فرزندم] = حسین [داوری کن. آنگاه پیامبر(ص) فرمود: از آنجا که خداوند به خشم فاطمه(س) خشمگین و به رضایت او خشنود می‌شود، سوگند به کعبه بنا به درخواست فاطمه(س) برای او داوری می‌شود.

سایر فضایل

در شماری دیگر از روایات فضایل دیگری نیز برای فاطمه(س) برشمرده شده است. به عنوان مثال به استناد روایت امام کاظم(ع) مقصود از مشکات در آیه نور، فاطمه(س) است. نیز در برخی دیگر از روایات آمده که هر مؤمن به هنگام احتضار و در آستانه مرگ، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از جمله فاطمه(س) را می‌بیند. در برخی دیگر از روایات آمده که عنصر و مایه «شجره طیبه» در آیه ۲۴ سوره ابراهیم، فاطمه(س) و شاخه‌های آن ائمه(ع) و برگ‌های آن شیعیان‌اند. در روایت دیگر از زبان امام باقر(ع) آمده که شاخه این درخت پاک، فاطمه(س) است.

در برخی دیگر از روایات، ضمن توصیف زیبایی فاطمه(س) و بیان آن که او زیباترین زن در عصر خود بوده ، آمده که فاطمه(س) بسان همه دختران پیامبر(ص) از زحمت عادت زنانه پیراسته بوده است. چنان که امام صادق(ع) در روایت دیگر همین ویژگی فاطمه(س) را دلیل حرمت ازدواج علی(ع) با هر زن دیگر تا زمان حیات فاطمه(س) دانسته است.

اعلام محبت پیامبر(ص) نسبت به فاطمه(س) به خاطر لطافت فرزند،   اعلام برتری خواندن نماز در خانه فاطمه(س) در مقایسه با روضه پیامبر (ص) و تبیین فضایل تسبیح فاطمه(س)  از جمله سایر فضایل فاطمه(س) است که در شماری دیگر از روایات از زبان ائمه(ع) آمده است.*

......................................

پی نوشت:

برگرفته از کتاب «فاطمه (ع) بانوی بی مثال»، انتشارات وحی و خرد وابسته به موسسه معارف وحی و خرد (WWW.MAREF.IR)

یاداشت از حجت الاسلام علی نصیری محقق و استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم.  

منبع:مهر