در گفت و گو با دکتر ستار عودی عنوان شد
یک سال پس از هجرت امام رضا به ایران، خواهر بزرگوار ایشان، در راس کاروانی از خاندان موسی بن جعفر(ع) راهی ایران شدند و پس از تحمل مرارت های بسیار،در شهر قم از دنیا رفتند.
عقیق: هجرت حضرت معصومه منشا خیر عظیمی برای جهان اسلام شد و شهر قم را به عنوان کانون تشیع در جهان اسلام مطرح کرد. تجمع حوزه های علمیه بر گرد حرم حضرت معصومه(س)، نیز یک هدایت حساب شده و از برنامه های دراز مدت معصومین(ع) در شکل گیری و هدایت جامعه تشیع بوده است. همزمان با سالروز شهادت حضرت معصومه(س) در همین زمینه با دکتر ستار عودی عضو هیأت علمی و مدیر گروه تاریخ اسلام بنیاد دایرة المعارف اسلامی و استاد دانشگاه های تهران و قم به گفتگو نشستیم.* به عنوان نخستین سوال، به چه دلایلی حضرت معصومه(س) به ایران هجرت کردند؟
** حضرت رضا(ع) در سال 200 هجری با نقشه شوم مامون به مرو سفر کردند و در این سفر هیچ یک از خاندان خود را به همراهشان نبردند. پس از حدود یک سال در سال 201 هجری، خواهر ایشان با کاروانی که به قولی شامل 23 نفر از خاندان ایشان بود، به سوی ایران حرکت کردند، البته در مورد دلایل سفر ایشان به ایران، دو روایت وجود دارد؛ بنابر روایت اول، ایشان فقط برای دیدار برادر و دلتنگی از دوری امام، به ایران سفر کردند اما روایت دوم که معتبرتر است می گوید: هجرت حضرت معصومه(س)، فراتر از اشتیاق یک خواهر برای برادر خویش بوده و کاملا آگاهانه و با یک برنامه ریزی قبلی صورت گرفته است. طبق این روایت خود حضرت رضا(ع)، از خواهرشان درخواست کردند که به خراسان بیایند. حضرت معصومه(س) هم همراه با یک کاروان، به ظاهر برای دیدار برادر و در باطن برای تبلیغ اسلام حقیقی و دفاع از مظلومیت امام عصر خویش به ایران آمدند که در مسیر سفرشان به خراسان در شهر قم به شهادت رسیدند.
*با توجه به اینکه هارون بن موسی، برادر امام رضا(ع) هم در این کاروان حضور داشتند چرا امام هشتم(ع)، حضرت معصومه(س) را برای این رسالت برگزیدند؟
**سوال بسیار خوبی را مطرح کردید؛ از بین فرزندان امام موسی کاظم(ع)، تنها امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) از یک مادر هستند و حضرت معصومه(س) به عنوان نزدیک ترین فرد به امام هشتم شناخته می شوند. ایشان به دلیل شان و منزلت والا و مقام فقاهت مانند زینب کبری(س)، که عقیله بنی هاشم بودند، عقیله کاروان خود بودند و رهبری آن را به عهده داشتند. مقام والای حضرت معصومه(س) به حدی است که امام معصوم بر پیکر مطهر ایشان نماز گزاردند در حالی که معمولا معصوم برای غیرمعصوم چنین کاری را انجام نمی دهد. این مطالب را علامه سید جعفر مرتضی عاملی در صفحه 438 کتاب «حیات السیاسیه» آورده است.
*پس با توجه به صحبت های جناب عالی، اتصال معرفتی حضرت معصومه(س) به امام رضا(ع)، شبیه تعلق خاطر حضرت زینب(س) به امام حسین(ع) است و موضع گیری آن بانوی بزرگوار به تبع هجرت امام هشتم(ع)، همانند موضع گیری زینب(س)، در ابلاغ پیام عاشورا بوده است؟
**کاملا؛ هرچند ما از چگونگی حرکت، مسیر دقیق و سخنرانی های حضرت معصومه(س)، سند قطعی و کتبی در دست نداریم ولی طبق اطلاعات تاریخی در آن شرایط حساس، وظیفه محوری حفظ اسلام و تشیع بر دوش امام رضا(ع) و پیام رسانی هجرت امام هشتم نیز بر عهده خواهر بزرگوارشان نهاده شد. آن بانوی بزرگ در طی مسیر مدینه به قم بارها ضمن افشاگری جنایات عباسیان از جمله شهادت مظلومانه پدر بزرگوارشان امام موسی کاظم(ع) و بیان حقانیت و مظلومیت مکتب اهل بیت(ع)، سیره امام عصر خویش را تبلیغ می کردند و در همین راه هم به شهادت رسیدند.
* چگونگی شهادت حضرت معصومه(س) هم در هاله ای از ابهام قرار دارد
**بله، در این زمینه دو روایت داریم؛ روایت اول می گوید: وقتی مامون از حرکت حضرت معصومه(س) به مرو آگاه شد، مامورانش را برای براندازی این کاروان فرستاد که این افراد در نقاط مختلف به کاروان حمله کردند و در ساوه، بیشتر افراد آن از جمله هارون بن موسی برادر امام رضا(ع) را به شهادت رساندند. بقیه نیز پراکنده یا مجروح شدند. به حضرت معصومه(س) نیز زهر خوراندند
روایت دوم می گوید: حضرت معصومه(س) پس از قتل عام ناجوانمردانه خاندانشان بیمار شدند، به قم رفتند و پس از 17 روز در تاریخ دهم یا دوازدهم ربیع الثانی سال 201 هجری، پیش از اینکه دیدگانشان به دیدار برادر روشن شود از دنیا رحلت کردند.
*هجرت حضرت معصومه(س) به ایران، چه آثار و برکاتی را برای جامعه تشیع در پی داشته است؟
** همان طورکه با سفر امام رضا(ع) به ایران، یک جابجایی بزرگ در جغرافیای عالم اسلام انجام گرفت و مرکزیت تشیع به ایران منتقل شد، هجرت حضرت معصومه نیز منشا خیر عظیمی برای جهان اسلام شد و موجب محوریت یافتن قم به عنوان کانون تشیع در جهان اسلام گردید. تجمع حوزه های علمیه بر گرد حرم حضرت معصومه(س)، تصادفی نیست؛ بلکه یک هدایت حساب شده و از برنامه های دراز مدت معصومین(ع) در شکل گیری و هدایت جامعه تشیع است. کانون اتمام حجت بر محور معارف شیعه قم است و وجود حضرت معصومه(س) محور آن است که این امر با هدایت معصومین صورت گرفته است. در این جا شایسته است حدیثی از معصومین(ع) را درباره شهر قم و بهشت حضرت معصومه(س) نقل منم؛ حضرت امام صادق(ع) حتی پیش از ولادت امام کاظم(ع)،فرموده اند:« پاره ای از وجود من در قم دفن می شود و کسی که مدفن او را زیارت کند به مقامات بالا نزدیک خواهد شد». باید درباره این روایات بحث کرد، یعنی اگر شان حضرت معصومه(س) در حدی نبود که بتوانند سرچشمه معارف باشند، دلیلی نداشت امام معصوم افراد را به سوی ایشان هدایت کنند پس این مساله کاملا هدفمندانه بوده است.
منبع:قدس
211008
