گفتگوی عقیق با استاد ارفع: دلایل مخفی بودن شب قدر چیست؟

عقیق: گاهی درباره شب قدر ابهام هایی در ذهن مردم به وجود می آید که از سویی نشان دهنده این است که شب قدر از اسرار الهی است. این گونه ابهامات را در گفت و گویی با حجت الاسلام و المسلمین سیدکاظم ارفع، استاد اخلاق و کارشناس مسائل دینی، مطرح کرده ایم که خواندن پاسخ های این عالم دین خالی از لطف نیست.

برای شروع بحث درباره شب قدر، خوب است تعریف دقیقی از قدر داشته باشیم. درواقع می خواهیم بدانیم چرا به این شب ها عنوان «قدر» داده شده است؟

منظور از قدر، تقدیر و اندازه گیری است و شب قدر هم به این دلیل «قدر» نام گرفته که شب اندازه گیری است و خداوند متعال در این شب تمام حوادثی که قرار است در طول یک سال آینده اتفاق بیفتد را تقدیر می کند . این حوادث شامل اموری مانند زندگی، مرگ، سعادت، شقاوت، رزق و اموری مانند این هاست.

پرسش مهمی که در ذهن بسیاری از مردم شکل می گیرد، مخفی بودن شب قدر است. حکمت این مسئله چیست و چرا مسلمان ها نباید زمان دقیق این شب بزرگ را بدانند؟

برای پاسخ به این پرسش باید توجه داشت که در دین اسلام موارد بسیاری به صورت رمز مطرح شده است و شب قدر هم یکی از اسرار الهی است. شاید دلیل پنهان بودن این شب در میان تمام شب های ماه مبارک رمضان این باشد که مردم متوجه اهمیت و شأن لحظات این شب باشند و برای بهره مندی از لحظه لحظه های آن تلاش کنند. همان طور که خداوند اسم اعظم خود را از مردم پنهان نگه داشته تا بندگانش همه اسماء الهی را محترم را بدانند، شب قدر را هم در ماه رمضان پنهان کرده تا بندگانش حرمت همه شب های این ماه را حفظ کنند. به عبارت دیگر وقتی ندانیم که شب قدر، کدام یک از شب های ماه مبارک است، در تمام شب های این ماه از گناه پرهیز داریم و سعی می کنیم اعمال عبادی را به جا بیاوریم. در حالی که اگر زمان دقیق آن را می دانستیم، شاید تا این اندازه حرمت شب ها را نگه نمی داشتیم.

اشاره کردید که شب قدر در میان شب های ماه مبارک رمضان قرار دارد. این مطلب با چه سندی بیان می شود؟

دلیل قطعی برای قرار گرفتن شب قدر در ماه مبارک رمضان، آیه های قرآن کریم است. به عنوان مثال خداوند در آیه اول سوره مبارکه قدر می فرماید: «إِنّا أَنزَلْناهُ فِی لَیلَهِ الْقَدْر؛ ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم» و یا در آیه 3 سوره مبارکه دخان می فرماید: « إِنّا أَنزَلْناهُ فِی لَیلَهٍ مبارکه؛ ‏ما قرآن را در شب پرخیر و برکتی نازل کردیم.» از طرف دیگر برای اینکه مشخص شود لیلة القدر و لیلة مبارکة در ماه رمضان قرار دارد، باید به آیه 185 سوره مبارکه بقره توجه کنیم که می فرماید: « شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآن؛ ماه رمضانی که قرآن در آن نازل شده است.» را جمع بندی این آیات شریفه می توان نتیجه گرفت که به طور قطع قرآن کریم در شب قدر نازل شده و این شب در ماه مبارک رمضان قرار دارد.

اما بیشتر ما، مسلمان ها، تمام شب های ماه مبارک رمضان را قدر نمی گیریم. بلکه بیشتر در مورد شب های دهه سوم این ماه توجه داریم. دلیل این موضوع چیست؟ آیا در آیه یا حدیثی به وجود شب قدر در دهه سوم ماه مبارک رمضان اشاره شده است؟

همینطور است؛ در میان آیات قرآن کریم و روایت های پیغمبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) به طور واضح به زمان دقیق شب قدر اشاره نشده، اما با نگاهی به سبک زندگی آن بزرگان می توان زمان تقریبی این شب را به دست آورد. به عنوان مثال در کتاب بحار الانوار در مورد بزرگداشت شب های قدر توسط پیغمبر اکرم (ص) نوشته شده که آن حضرت در شب های دهه سوم ماه رمضان عبادت های بیشتری نسبت به سایر شب های این ماه انجام می داد. از این نکته مشخص می شود که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد.

غیر از ما، شیعیان، اهل سنت هم شب قدر را در دهه سوم ماه رمضان جستجو می کنند؟

بله؛ چون این روایت در مورد بزرگداشت شب های دهه سوم ماه رمضان توسط رسول خدا (ص) در منابع اهل سنت هم نوشته شده است.

اشاره کردید شب قدر، زمان نزول قرآن کریم بر قلب مبارک رسول خدا (ص) است. با توجه به اینکه نزول قرآن در یک شب خاص اتفاق افتاده، چرا ما هر سال این شب را احیاء می گیریم؟ آیا رحمت ها و برکت های این شب هر سال تکرار می شود؟

بله؛ هرچند که شب قدر با نزول قرآن کریم بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) اهمیت زیادی پیدا کرد، اما این اتفاق به معنی شأن و اهمیت این شب است. درواقع هر سال خیر و برکت هایی در شب قدر بر مردم نازل می شود و گره کارهای آنها باز می شود. به همین علت است که باید هر سال، شب قدر را به دعا و استغفار و مناجات با خدا بگذرانیم تا از رحمت های آن بهره مند شویم. نکته قابل توجه این است که در قرآن کریم هم به تکرار شب قدر در هر سال اشاره شده و خداوند در آیه 4 سوره مبارکه دخان فرموده است: «فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب مبارک هر امر در هم فرو رفته گشایش پیدا می کند.» فعل «یفرق» به معنی «گشایش پیدا می کند» نشان دهنده ادامه داشتن این شب در طول تاریخ است. پس هر سال که شب قدر می رسد، امور گره خورده و در هم فرورفته به رحمت و لطف خدا گشایش پیدا می کند.

با این توضیح می توان نتیجه گرفت که شب قدر از زمان نزول قرآن شروع نشده، بلکه قبل از آن هم وجود داشته است!

همین طور است؛ در میان آیات قرآن و روایت های اسلامی مطالبی دیده می شود که نشان می دهد این شب از ابتدای خلقت وجود داشته و پیامبران خدا علیهم السلام به این موضوع اشاره کرده و وجود آن را به مردم گوشزد کرده اند.

*گفتگو از مریم مرتضوی

ادامه دارد...