عقیق: محرم زمانی است که خوراک روحانی و جسمانی یک جا تأمین می شود. به معجزه می ماند؛ این که ظهر عاشورا وقتی همه در خیابان ها و مساجد و تکایا هستند به همه غذای نذری می رسد. ناهار ظهر عاشورا به شرکت کنندگان در مراسم که هیچ، به همه آن هایی که در خانه مانده اند، بیماران، از پا افتاده ها و ... هم می رسد. سنت خیرات ناشی از برکت آن است که یکی از بزرگ ترین آن ها در محرم اتفاق می افتد. به یاد لب تشنه امام حسین(ع) و کودکانش خیرات نوشیدنی و سیراب کردن مردم عزادار از پر اهمیت ترین سنت هاست. اطعام و خیرات و پهن کردن سفره که هم برکت دارد و هم ثواب، در این دهه نوعی تقدس دارد که عزاداران را نسبت به آن متعهد می کند. جای تعجب دارد که در تمام این سال ها قحطی و گرانی نتوانسته تأثیری بر خیرات و نذری ها بگذارد و هر ساله پربارتر و مفصل تر از گذشته سفره های نذری پهن می شود.

برکت در سفره پایتخت

ظهر عاشورا در خیلی از خانه ها پهن می شود و غذای نذری می دهند، خیلی ها با قابلمه و ظروف یکبار مصرف در کوچه و خیابان هستند و جالب تر این که این غذا تمامی ندارد. سنت نذری ناهار عاشورا هر چه باشد باعث می شود ولو برای یک بار در سال هم که شده هم محلی ها و همسایه ها را ببینیم. در ذیل به چند نمونه از جاهایی که در دادن نذری و خیرات قدمت دارند را آورده ایم.

سفره ای برای بالا شهری ها

هیأت کاشف الکرب قمی اند. 20 سال است در میدان قدس(تجریش) تأسیس شده و هر چهارشنبه اعضایش ذکر کاشف الکرب می خوانند.در دهه اول محرم به صورت متنوع آبگوشت و کباب کوبیده و خورشت قیمه می دهند. در طول سال به حسینیه ها و مجالس مذهبی دعوت می شوند ولی دسته عزاداری ندارند.

میدان تجریش خیابان سعد آباد حسینیه ثارالله بنای وقفی دکتر ولایتی سال هاست میزبان عزاداران حسینی است. این حسینیه میزبان عزاداران در شمار بالایی است و حفظ سنت کرده و سفره پهن می کند. زرشک پلو و فسنجان تاسوعا و عاشورای این حسینیه از غذاهای اصلی این سفره احسان است. دو تکیه بالا و پایین تجریش برای اهالی شمال تهران معروف و خاطره انگیز است؛ قورمه سبزی تکیه پایین هم برای خیلی ها خاطرات عاشورای سال های قبل را زنده می کند. تکیه های بالا و پایین تجریش یکی از بزرگترین سفره های غذای ظهر عاشورا را برای میهمانان امام حسین(ع) پهن می کند.

اما شمال تهران در هیأت یا زهرا(س) یک شب سبزی پلو با ماهی می دهد که در نوع خودش جالب است. انگار این رسم از زمانی که محرم و عید نوروز با هم همزمان شده بود، به یادگار مانده و هر سال تکرار می شود.

یک نماینده از هر هیأت

حسینیه جماران که یادآور نوای دلنشین روضه های حاج اکبر کوثری است، همه ساله در همان مکان کوچکش پذیرای عزیزان حسینی است.

در جماران روز عاشورا، همه ساله صبح عاشورا 500 کله برای صبحانه به عزاداران خیرات می دهند. جالب است که هر ساله صبح عاشورا یک نماینده از هر هیأتی به این محله می آید تا سهم دسته جمعی کل هیأت را یکجا تأمین کند.

خیرات یاران مسیح(ع)

خیابان کریمخان، ابتدای ویلا روبه روی همان کلیسای خلیفه گری اصلی ارامنه تهران، کلیسای سرکیس مقدس، حسینیه ارامنه همه ساله عزاداران مسیحی و کلیمی ای دارد که ارادت خاصی به حضرت ابوالفضل(ع) دارند. خیرات و نذری این هیأت به واسطه خیرین و شفا گرفتگانش همه ساله وسیع تر می شود. آوریل عیسایی از ارامنه تهران است که به شغل قنادی مشغول است. وی 24 سال است که در روز عاشورا در مقابل دسته های عزاداری امام حسین (ع) شیرینی به عنوان نذری پخش می کند. میدان هفت تیر، خیابان مفتح، کوچه جار( بعد از مانتو آناهیتا) هر سال ظهر عاشورا آبگوشت نذری می دهد.

پنیر تبریز با طعم نان سنگگ داغ

هیأت صنف  لباس فروش ها از قدیمی ترین هیأت های مذهبی است که با نام مداحش مشهور شد و همچنان در صدر مجالس مذهبی فعالیت می کند. این هیأت واقع در خیابان سعدی چهارراه مخبرالدوله بعد از نماز صبح و زیارت عاشورا صبحانه مفصلی خیرات می دهد.

حسینیه دلریش واقع در خیابان سعدی انتهای کوچه ممتاز، پایه گذارانی آذری دارد. 30_40 سال است که هر دهه محرم بعد از نماز صبح و زیارت عاشورا، عزاداران را به پنیر تبریز و نان سنگک میهمان می کند.

آش شله قلمکار در ظهر عاشورا

کسانی که طرفدارش هستند می دانند پیروزی خیابان شکوفه محله دروازه دولاب کوچه خوش رو ظهر عاشورا آش شله قلمکار نذری می دهد.

هیأت بیت الرقیه انتهای خیابان پنجم نیروی هوایی مکانی که هر ساله به خاطر میزبانی از عزادارانش 10 روز مسدود است. این هیأت قدمت زیادی دارد و معتقد است تا روز عاشورا نباید پذیرایی غیر از چای در میان باشد.

حسینیه صاحب الزمان(عج) چهارراه کوکاکولا هم از هیأت های اسمی محله پیروزی است که سخنوران ویژه و صاحب نامی دارد. هر سال دهه اول محرم هر شب را با قیمه از عزادارانش پذیرایی می کند. ابتدای شکوفه هیأت مهدیون قورمه سبزی هایش درمحرم تعریف بسیار دارد.

شله زرد شام غریبان

قدیمی ترین مسجد نظام آباد مسجد امام رضاست که در سال 1325 تأسیس شد و از سال 59 تا کنون مکان ثابت هیأت شهدای بسیج مسجد شد. نکته اینجاست که این مسجد قدیمی مساحت بسیار کوچکی دارد ولی مراسم و نوع خاص پذیرایی اش برکت و تقدسی به این هیأت بخشیده که تمام خیابان های اطراف آن مملو از عزادار می شود. همه ساله غذای ثابت ظهر تاسوعای این مسجد زرشک پلو با مرغ است و غذای ثابت ظهر عاشورایش قیمه. این هیأت معروف است به شله زرد پر بادام شام غربیانش. روبه روی مسجد کمی بالاتر از خیابان وحیدیه نظام آباد محل اسکان یکی از قدیمی ترین هیأت های این محله است. نزدیک به 30 سال است که عزاداران را با شربت آبلیموی زغفرانی اش سیراب می کند. این ناحیه از پهن ترین و اصلی ترین بخش های خیابان نظام آباد است که روز عاشورا تمام دسته های عزاداری سر ساعت مشخص در این مکان جمع شده و نماز ظهر عاشورا را هم همین جا برگزار می کند. خیابان دماوند ایستگاه فرودگاه هیأت جوادالائمه گزانه لاهیجانی ها در سال 42 تأسیس شد که پذیرایی اش خاص شمالی هاست تکمیل و بی نقص. از سفره اش بگیر تا ماست و سبزی خوردن و میوه و غذای شمالی اش.

بادنجان ورزشکاری

هیأت اول مظلوم در بهارستان هیأتی 50 ساله است که جایگاه پهلوانان و قهرمانان ورزشی است مثل عباس جدیدی و ... . مکانش منزل قدیمی 1000 متری است. این هیأت مشهور است به غذایش، به قیمه بادنجانی مخصوص، بادنجان 25 سانتی متری اش معروف است که ظاهری سرخ شده و خوش رنگ دارد.

خانقاه صفی علیشاه واقع در میدان بهارستان همه ساله محرم آبگوشتی نذری می دهد که زبانزد خاص و عام است.

مجموعه ای از تمام سلیقه ها

ایران در دوران صفویه و قاجاریه به دلیل موقعیت ویژه ای که در میانه راه تاجران جاده ابریشم داشت مورد توجه بود. دو مکانی که در زمان قاجاریه اهمیت ویژه ای پیدا کرد بازار و مسجد بود. شاید کسی در زمان فتحعلی شاه فکرش را هم نمی کرد بازار چهار سوقی که ساخته شد تا امروز کاربرد داشته باشد. جالب اینجاست که امتزاج دو منظوره این مکان 200 سال است که حفظ شده . هم بزرگترین بازار است و هم بزرگترین مسجد و مکان برگزاری مجالس مذهبی. بازار بزرگ تهران بی شباهت به ایران کوچک شده نیست. به این جهت که هر کدام از قومیت های ایرانی به یک صنف مشغول شده و اصالت خود را در همان کسب و کار حفظ کرده اند. به خصوص که در عزاداری های شان پایبند به همان اصالت قومی مانده اند و به همان سبک و سیاق محلی مراسم مذهبی و عزاداری خود را برگزار می کنند. نظم و ترتیبی که در برگزاری دسته ها و هیأت های قومی بازار وجود دارد بی نظیر است و سال هاست با نام صنف و قومیت خود نام گرفته و اسمی شده اند. مثل دسته اردبیلی ها، دسته تبریزی ها، دسته همدانی ها یا صنف بزازان، صنف کفاشان، صنف آهنگران و ... .

در فصل سرما سبزه میدان محل ورودی بازار، با شیر و شیر کاکائوی داغ تمام روز میزبان عزاداران حسینی است. عجیب است که دسته های عزاداری و رهگذران هر چه بنوشند این برکت تمامی ندارد. از راسته کفاش ها که وارد می شوی قبل از اینکه چیزی ببینی اولین عطری که به مشامت می رسد بوی عطر آبلیموی تازه و گلاب است که سال های سال خیراتش به راه است. چیزی که نظر هر بیننده را جلب می کد عکس های شجرنامه خانوادگی صاحب احسان است که نسل به نسل این اعتقاد میان شان گشته و تا امروز ادامه داشته است.

ابتدای راسته زرگرها تشت های استیل و آلومینیومی بزرگی است که محتوی سیب زمینی پخته با نان است که انگار تمامی ندارد و وصل به دریاست. یک هفته تمام از صبح تا غروب به دسته عزاداران خیرات می دهد و با این کارش معتقد است برکت یک سال کاسبی و روزی اش را تضمین کرده است.

آبان 1360 هجری همزمان با تأسیس بازار چهار سوق اولین مسجد و هیأتی که شکل گرفت متعلق به هیأت بزازان بود که جزو پولدارترین صنوف زمان خود محسوب می شد. در این هیأت چیزی که مهم و جالب است انجام وظایفی است که نسل به نسل گشته. اگر صد سال پیش آشپز از یک خانواده ای عهده دار آشپزی بوده است و ... نیز در این هیأت موروثی است. چیزی که جالب است شهرت قیمه های پررنگ و لعاب این آشپزخانه وسیع و پررونق است که در تمام طول سال عزادارانش مقداری از آن را به خاطر برکت و یمن آن در فریزها نگهداری می کنند تا در صورت لزوم درون بازار بزرگ است که مراسم بسیار منظم و عجیبی دارد که خاص خودش است و سال های سال است هیچ خللی در نوع برگزاری اش به وجود نیامده است. با وجود وسعت زیاد صحن این مسجد دو در بسیار کوچک دارد که دسته های غالباً ترک زبان از در سمت چپ مسجد وارد شده سخنرانی و عزاداری می کنند و از در سمت راست خارج می شوند. از روز هفتم محرم تا سوم امام (ع) هر ظهر در سینی های مخصوص سه نفره از عزادارانش پذیرایی می کند که عطر نذری هایش عجیب و بی بدیل است. مسجد ملک از دیگر مساجد مهم بازاری هاست که به سخنورانش شهرت دارد. عزاداران این مسجد فارس زبان هستند. اغلب پامنبری های این مسجد از دولتی های قدیمی و سازمانی های خارج از کسبه بازار هستند. پذیرایی این مسجد هم در سینی های سه نفره صورت می گیرد. گفتنی است شیوه این پذیرایی چنان تمیز و دلپذیر است که حتی وسواسی ترین افراد هم از آن استقبال می کنند. فسنجان تاسوعای این مسجد نامی و مشهور است.

هیأت متوسلین حضرت علی اصغر(ع)

صادقیه صبح های تاسوعا، آن هایی که از متروی صادقیه بالا می آیند می توانند سراغ حلیم داغ این هیأت بروند. مخصوصاً در سرما که بسیار می چسبد.!

باقالاپلو در طرشت

مسجد امام حسن مجتبی که از مساجد قدیمی تهران است که با نام مداحش معروف شده و پذیرایی خاصی غیر از ناهار عاشورا ندارد.

در همان حوالی هیأت عاشقان ثارالله واقع در محله طرشت سال69 تأسیس شده است . بنا را بر پخت غذاهای پرمایه و مشکل گذاشته است. باقالاپلو با گوشت، جوجه کباب، فسنجان،آش، کباب کوبیده و قیمه.

از تقاطع آذربایجان تا کمیل در خیابان رودکی، چند تا از هیأت های اساسی این خیابان در ظرف یک بار مصرف به عزادارها لوبیاپلو می دهند. یکی از معدود غذاهای غیر خورشی ظهر عاشورا.

میدان آزادی، خیابان آزادی قبل از پل یادگار امام(ره) مهدیه امام حسن مجتبی(ع) مجلس قدیمی که صاحب نامی است که با قیمه پذیرایی می کند.

از زرشک پلو تا کوبیده

مهدیه تهران از سال 47 تاکنون چراغش خاموش نشده است. مکانی است که محله از آن اسم گرفت. غیر از برگزاری مراسم عزاداری و شادی مذهبی، محرم های پررونقی دارد. به دلیل وسعت مراسمش از پذیرایی غیر از چای معذور است و تنها روز عاشورا با قیمه از عزادارانش پذیرایی می کند.

هیأت پنج تن آل عبا چهارراه امیریه کوچه میر کاظمیان در سال 1330 تأسیس شده است. هر سال سه روز اول محرم را آبگوشت نذری می دهد. شب علی اصغر(ع) هر ساله نذری ثابت شان زرشک پلو با مرغ است و سوم امام(ع) هم کباب کوبیده می دهند.

چهار نفر یک سینی

مسجد ارگ تهران با مساحتی نزدیک به 45 هکتار واقع در چهار راه گلوبندک از بزرگترین و قدیمی ترین مساجد تهران است با قدمتی 200 ساله. یکی از مراکز مهم برگزاری مجالس ترحیم و به خصوص عزاداری امام حسین(ع) است. یکی از تلخ ترین وقایع این حادثه آتش سوزی شب پنجم محرم 1383 و عزادارانی است که در این مکان جان باختند.

این مسجد در کل دهه محرم پذیرایی غیر از چای ندارد تنها رد ظهر تاسوعا و عاشورا قیمه و قورمه سبزی نذری می دهد. منتهی به سبک سنتی خاصی که فقط شامل عزاداران است. غذای چهارنفر در یک سینی بزرگ ریخته می شود که باید عزاداران همان جا غذایشان را میل کنند و قادر به بردن غذا به بیرون از مسجد نیستند.

حسینیه کربلایی ها که مؤسسانش شیعیان عرب و عراقی جنگ زده دهه 60 هستند هر ساله ظهر عاشورا قیمه خیرات می دهند.

حسینیه سادات عراقی(عرب) واقع در چهارراه گلوبندک همجوار همان حسینیه کربلایی هاست که فقط به بانوان خیرات می دهد. این حسینیه صبح عاشورا حلوا خیرات می کند.

اما یک اتفاق ویژه هم در یکی از هیأت ها در خیابان 15 خرداد می افتد. عزاداران و سینه زن های هیأت بعد از مراسم شام، پیتزا میل می کنند. گرچه تهیه این پیتزا کار ساده ای نیست و بعید است که این هم کار آشپزهای هیأت باشد ولی نوع آوری جوان ها در این هیأت پای فست فود را هم به مجالس عزاداری باز کرده است. پذیرایی با پیتزا در شهر اصفهان دیده شده که الان دیگر خبری از آن نیست.

منبع: همشهری